تغییر در تقاضا[1]: وقتی کل منحنی جابجا میشود
تفاوت کلیدی: تغییر در «مقدار تقاضا» در مقابل تغییر در «تقاضا»
قبل از هر چیز، باید بین دو مفهوم مهم که اغلب با هم اشتباه گرفته میشوند، تمایز قائل شویم:
| ویژگی | تغییر در مقدار تقاضا[2] | تغییر در تقاضا[1] |
|---|---|---|
| علت | فقط و فقط تغییر در قیمت همان کالا | تغییر در عوامل غیرقیمتی (مانند درآمد، سلیقه و...) |
| نمایش روی نمودار | حرکت روی یک منحنی ثابت | جابجایی کل منحنی به راست یا چپ |
| مثال | با کاهش قیمت بستنی از 5,000 تومان به 3,000 تومان، تعداد خرید از 10 به 20 عدد در هفته افزایش یابد. | افزایش درآمد خانواده باعث میشود در هر قیمتی (حتی 5,000 تومان)، مقدار بیشتری بستنی بخرند. |
عوامل پنجگانهای که منحنی تقاضا را جابجا میکنند
این عوامل، شرایطی را تغییر میدهند که بر اساس آنها تصمیم به خرید میگیریم. بیایید هر یک را با مثال بررسی کنیم:
1. تغییر در درآمد مصرفکنندگان
این مهمترین عامل است. رابطهی درآمد با تقاضا بستگی به نوع کالا دارد:
- کالای معمولی[3]: با افزایش درآمد، تقاضا برای آن افزایش مییابد (منحنی به راست میرود). مثال: گوشی تلفن همراه، لباس، رستوران.
- کالای پست[4]: با افزایش درآمد، تقاضا برای آن کاهش مییابد (منحنی به چپ میرود). مثال: نان لواش ارزانقیمت، برخی از کنسروهای خوراکی.
2. تغییر در قیمت کالاهای مرتبط
کالاها میتوانند با هم رابطهی جانشینی یا مکملی داشته باشند:
| نوع رابطه | تعریف | مثال | تأثیر بر تقاضا |
|---|---|---|---|
| کالای جانشین[5] | کالاهایی که میتوانند جایگزین هم شوند و نیاز مشابهی را برطرف کنند. | چای و قهوه، خودکار و مداد، تاکسی و اسنپ. | اگر قیمت قهوه افزایش یابد، تقاضا برای چای افزایش مییابد (منحنی چای به راست میرود). |
| کالای مکمل[6] | کالاهایی که با هم و به صورت همزمان مصرف میشوند. | خودرو و بنزین، قلم و کاغذ، کیک و شمع. | اگر قیمت بلیط سینما کاهش یابد، تقاضا برای پفکنمکی در سینما افزایش مییابد (منحنی پفک به راست میرود). |
3. تغییر در سلیقه و ترجیحات
تبلیغات، مد، تغییرات فصلی یا کسب اطلاعات جدید میتواند سلیقهی ما را عوض کند. مثلاً پس از پخش یک مستند دربارهی فواید ورزش، تقاضا برای کفش ورزشی افزایش مییابد (منحنی به راست میرود). یا وقتی یک ستارهی سینما از یک برند خاص استفاده میکند، ممکن است تقاضا برای آن برند افزایش یابد.
4. تغییر در انتظارات
انتظارات ما از آینده بر تصمیمات خرید امروز تأثیر میگذارد:
- انتظار افزایش قیمت در آینده: اگر مردم فکر کنند ماه آینده قیمت خودرو زیاد میشود، همین امروز تقاضا برای خرید خودرو افزایش مییابد (منحنی به راست میرود).
- انتظار کاهش درآمد در آینده: اگر کارمندان یک شرکت نگران اخراج شدن باشند، ممکن است از خریدهای غیرضروری امروز خود بکاهند (تقاضا برای کالاهای لوکس به چپ میرود).
5. تغییر در تعداد خریداران در بازار
هرچه تعداد افرادی که خواهان یک کالا هستند بیشتر شود، تقاضای کل برای آن کالا افزایش مییابد. مثال: ورود گردشگران خارجی به یک شهر، تقاضا برای هتل و رستوران را افزایش میدهد. یا افزایش جمعیت جوان، تقاضا برای خدمات آموزشی را بالا میبرد.
یک مثال عینی از دنیای واقعی: بازار دستگاههای پخش موسیقی
بیایید تحولات بازار دستگاههای پخش موسیقی در چند دهه گذشته را با مفهوم تغییر در تقاضا تحلیل کنیم:
- دههی ۸۰ و ۹۰ میلادی:واکمن[7] محبوب بود. منحنی تقاضای آن در یک موقعیت خاص قرار داشت.
- عامل سلیقه و فناوری: با اختراع فرمت MP3 و محبوبیت دانلود موسیقی، سلیقه به سمت پخشکنندههای دیجیتال رفت. این باعث کاهش تقاضا برای واکمن (منحنی به چپ) و افزایش تقاضا برای پخشکنندههای MP3 (منحنی به راست) شد.
- عامل کالای جانشین: با عرضهی گوشیهای هوشمندی که قابلیت پخش موسیقی داشتند، این گوشیها به یک جانشین قدرتمند تبدیل شدند. افزایش محبوبیت گوشیهای هوشمند، تقاضا برای پخشکنندههای MP3 مستقل را کاهش داد (منحنی آنها به چپ رفت).
این روند نشان میدهد چگونه عوامل غیرقیمتی متوالی میتوانند منحنی تقاضا برای یک محصول را جابجا کنند، حتی اگر قیمت خود آن محصول تغییر چندانی نکرده باشد.
$Q_d$: مقدار تقاضا شده، $P$: قیمت خود کالا، $I$: درآمد، $P_r$: قیمت کالاهای مرتبط، $T$: سلیقه، $E$: انتظارات، $N$: تعداد خریداران.
تغییر در تقاضا وقتی رخ میدهد که هر متغیر به جز $P$ عوض شود.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
- خودروهای پرمصرف: بنزین یک کالای مکمل ضروری برای خودرو است. افزایش قیمت بنزین، هزینهی استفاده از خودرو را بالا میبرد. بنابراین تقاضا برای خودروهای پرمصاف کاهش مییابد (منحنی به چپ).
- حملونقل عمومی: اتوبوس و مترو جانشین سفر با خودروی شخصی هستند. با گران شدن سفر با خودرو، تقاضا برای حملونقل عمومی افزایش مییابد (منحنی به راست).
- تغییر در تقاضا یک جابجایی کامل منحنی است، در حالی که تغییر در مقدار تقاضا فقط حرکت روی همان منحنی ثابت است.
- پنج عامل اصلی غیرقیمتی باعث این جابجایی میشوند: درآمد، قیمت کالاهای مرتبط (جانشین و مکمل)، سلیقه، انتظارات و تعداد خریداران.
- درک این مفهوم به ما کمک میکند رفتار بازار را پیشبینی کنیم. یک کسبوکار موفق باید به عوامل مؤثر بر تقاضا برای محصولش توجه کند، نه فقط به تغییرات قیمتی روزانه.
- همیشه به خاطر داشته باشید: وقتی چیزی غیر از قیمت خود کالا تغییر کند، کل منحنی تقاضا حرکت میکند.
پاورقی
[1] تغییر در تقاضا (Change in Demand): به جابجایی کامل منحنی تقاضا به دلیل تغییر در عوامل غیر از قیمت خود کالا گفته میشود.
[2] تغییر در مقدار تقاضا (Change in Quantity Demanded): به حرکت روی یک منحنی تقاضای ثابت، ناشی از تغییر قیمت همان کالا اطلاق میشود.
[3] کالای معمولی (Normal Good): کالایی که با افزایش درآمد، تقاضا برای آن افزایش مییابد.
[4] کالای پست (Inferior Good): کالایی که با افزایش درآمد، تقاضا برای آن کاهش مییابد.
[5] کالای جانشین (Substitute Goods): کالاهایی که میتوانند جایگزین یکدیگر در مصرف شوند.
[6] کالای مکمل (Complementary Goods): کالاهایی که مصرفشان به صورت همراه و مکمل یکدیگر است.
[7] واکمن (Walkman): نام یک نوع پخشکننده نوار کاست قابل حمل ساخت شرکت سونی.
