اوراق مشارکت: اوراق بهادار برای تأمین مالی طرح‌ها

اوراق مشارکت: ابزاری برای پیشرفت اقتصادی

اوراق مشارکت چیست و چگونه کار می‌کند؟

تصور کنید شهرداری می‌خواهد یک خط جدید مترو در شهر احداث کند. این پروژه هزینه‌ی بسیار زیادی دارد. شهرداری به جای قرض گرفتن از بانک، تصمیم می‌گیرد هزینه‌ی آن را مستقیماً از مردم تأمین کند. اما چگونه؟ شهرداری (که در اینجا ناشر نامیده می‌شود) تعداد زیادی ورقه یا سند با قیمت مشخص، مثلاً هر ورقه 1,000,000 ریال، چاپ و به مردم می‌فروشد. این اوراق، اوراق مشارکت نام دارند.

شما با خرید این ورقه، در واقع در پروژه‌ی ساخت مترو شریک شده‌اید. در مقابل، شهرداری متعهد می‌شود که تا پایان پروژه، به‌طور دوره‌ای (مثلاً هر سه ماه یا هر سال) مبلغی به عنوان سود مشارکت به شما بپردازد. وقتی پروژه به پایان رسید و تاریخ سررسید اوراق فرا رسید، شهرداری اصل پول شما (همان 1,000,000 ریال) را نیز بازمی‌گرداند.

انواع اوراق مشارکت و ناشران آن

اوراق مشارکت را نهادهای مختلفی می‌توانند منتشر کنند. هر کدام هدف خاصی دارند:

• دولت و شهرداری‌ها: برای پروژه‌های بزرگ عمرانی مثل ساخت جاده، سد، بیمارستان یا توسعه‌ی حمل و نقل عمومی.
• شرکت‌های بزرگ (بنگاه‌های اقتصادی): برای گسترش خط تولید، ساخت کارخانه‌ی جدید یا به‌روزرسانی فناوری.
• بانک‌ها و مؤسسات مالی: برای تأمین منابع و ارائه‌ی تسهیلات بیشتر به متقاضیان.

این اوراق بر اساس نوع پرداخت سود نیز دسته‌بندی می‌شوند. رایج‌ترین نوع، اوراق با سود ثابت است. یعنی نرخ سود از ابتدا مشخص و تا پایان دوره ثابت است. نوع دیگر، اوراق سود شناور است که سود آن بر اساس شاخصی مثل نرخ تورم⁸ تغییر می‌کند.

سود اوراق مشارکت چگونه محاسبه می‌شود؟ (یک مثال عددی)

فرض کنید اوراق مشارکتی با مشخصات زیر خریداری کرده‌اید:

گام اول: محاسبه سود سالانه
سود سالانه شما از این یک ورقه برابر است با: $ 10,000,000 \times 18\% = 1,800,000 \text{ ریال} $

گام دوم: محاسبه سود هر دوره (۳ ماهه)
چون سال به ۴ دوره‌ی ۳ ماهه تقسیم می‌شود، سود هر دوره می‌شود: $ 1,800,000 \div 4 = 450,000 \text{ ریال} $

گام سوم: کل سود دریافتی در ۲ سال
در ۲ سال، 8 دوره‌ی ۳ ماهه داریم. پس کل سود: $ 450,000 \times 8 = 3,600,000 \text{ ریال} $

گام چهارم: کل مبلغ دریافتی در سررسید
در پایان سال دوم، شما اصل پول به اضافه‌ی کل سود را دریافت می‌کنید: $ 10,000,000 + 3,600,000 = 13,600,000 \text{ ریال} $

به این سودهای دوره‌ای که در طول طرح پرداخت می‌شود، معمولاً سود علی‌الحساب می‌گویند. در پایان پروژه، سود قطعی محاسبه و با سودهای پرداختی مقایسه می‌شود و در صورت تفاوت، مابه‌التفاوت پرداخت یا کسر می‌گردد.

مراحل خرید، فروش و مزایای سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت

برای خرید این اوراق نیازی به مراجعه به بانک خاصی نیست. امروزه از طریق سامانه‌های معاملات آنلاین کارگزاری‌ها به راحتی می‌توانید اوراق مشارکت عرضه شده را ببینید، قیمت و سود آن را بررسی و خریداری کنید. این اوراق در بازار فرابورس ایران معامله می‌شوند و شما می‌توانید قبل از تاریخ سررسید، آن‌ها را به دیگر سرمایه‌گذاران بفروشید.

مزایا برای سرمایه‌گذار:

• سود معمولاً بالاتر نسبت به سپرده‌های بانکی.
• امنیت بالا به دلیل پشتوانه‌ی طرح و اغلب تضمین نهادهای معتبر.
• نقدشوندگی مناسب از طریق بازار فرابورس.
• معافیت مالیاتی برای سود این اوراق.

مزایا برای جامعه و اقتصاد کشور:

• تأمین مالی پروژه‌های بزرگ بدون فشار بر بودجه‌ی دولت.
• هدایت نقدینگی⁹ مردم به سمت تولید و اشتغال‌زایی.
• کنترل تورم از طریق جذب پول راکد.
• ایجاد فرصت سرمایه‌گذاری امن برای عموم مردم.

سوالات متداول و اشتباهات رایج

پاورقی

1. اوراق مشارکت (Participation Papers/Bonds): اوراق بهاداری که بر اساس قرارداد مشارکت مدنی و برای تأمین مالی طرح‌های معین منتشر می‌شوند.
2. مالی اسلامی (Islamic Finance): نظام مالی مطابق با قوانین شریعت اسلام که رباخواری (ربا) در آن ممنوع است.
3. ناشر (Issuer): سازمان یا شرکتی که اوراق مشارکت را منتشر و عرضه می‌کند.
4. سررسید (Maturity Date): تاریخی که در آن اصل مبلغ سرمایه‌گذاری شده به سرمایه‌گذار بازپرداخت می‌شود.
5. سود علی‌الحساب (Provisional Profit): سودی که به صورت دوره‌ای و بر اساس برآورد پرداخت می‌شود و در پایان پروژه تسویه نهایی می‌شود.
6. نقدشوندگی (Liquidity): سرعت و سهولت تبدیل یک دارایی به پول نقد بدون کاهش قابل توجه ارزش آن.
7. بازار فرابورس (Over-the-Counter - OTC Market): بازاری برای معامله اوراق بهاداری که شرایط پذیرش در بورس اصلی را ندارند.
8. نرخ تورم (Inflation Rate): نرخ افزایش عمومی و مداوم سطح قیمت‌ها در یک اقتصاد.
9. نقدینگی (Liquidity in Economy): حجم پول و شبه‌پول در دست مردم و بخش غیردولتی.
10. مدرک انتشار (Prospectus): سندی رسمی که جزئیات کامل طرح، ناشر، ریسک‌ها و شرایط اوراق را شرح می‌دهد.