سوال و پاسخ آزمون های مرحله اول و دوم المپیادهای فیزیک ایران و المپیادهای جهانی فیزیک

تاریخچه المپیاد فیزیک

المپیاد جهانی فیزیک یک رقابت علمی بین دانش‌آموزان دبیرستانی کشورهای مختلف است. این مسابقه اولین بار در سال 1346 (1967 میلادی) در مرکز کشور لهستان (ورشو) انجام شد. قبل از آن از سال 1959 المپیاد ریاضی بین کشورهای مختلف برگزار می‌شد. تجربه‌ی موفقیت‌آمیز المپیاد ریاضی، فیزیکدان‌ها را به‌سوی برگزاری چنین مسابقه‌ایی در رشته‌ی فیزیک ترغیب کرد که هدف آن توجه به آموزش فیزیک و مقایسه‌ی دانش‌ فیزیک بهترین دانش‌آموزان جهان با یکدیگر بود.

در این راستا سه استاد فیزیک از کشورهای چکسلواکی، لهستان و مجارستان احتمال‌های مختلف برای برگزاری المپیاد در کشور خود را بررسی می‌کردند که نهایتاً لهستان به‌جهت آب و هوای متعادل آن انتخاب شد و اولین المپیاد فیزیک در سال 1967 در آن کشور برگزار شد. تفاوت عمده‌ی «المپیاد فیزیک» با «المپیاد ریاضی» در این است که تنها به «مسأله‌ی تئوری» اختصاص ندارد و یک بخش به «مسائل عملی و آزمایشگاهی» اختصاص دارد. این بخش، برگزاری این المپیاد را پرهزینه و پرکارتر می‌کند. اولین المپیاد بین پنج کشور از اروپای مرکزی برگزار شد که آزمون آن شامل چهار سؤال تئوری و یک سؤال عملی بود. در آن زمان هر تیم را سه دانش‌آموز و یک استاد تشکیل می‌داد. از این سال به بعد در هر سال یک المپیاد در کشورهای میزبان برگزار شد.

در ایران نیز از سال 1365 المپیاد ریاضی برگزار می‌شد که با توجه به اثر مثبت آن در آموزش ریاضی، ‌این برنامه به سایر زمینه‌ها سرایت کرد به‌طوری که در سال 1366 (1987 میلادی) دو فیزیکدان به‌عنوان ناظر به کشور اتریش برای شرکت در نوزدهمین المپیاد فیزیک اعزام شدند. ایران در سال 1367 ( 1988 میلادی) در بیستمین المپیاد جهانی فیزیک با یک تیم پنج نفره شرکت کرد و در بین 30 کشور به مقام بیستم دست یافت.

مراحل المپیاد فیزیک در ایران

مرحله اول:

این مرحله شامل 40-30 سوال تستی و 10-7 سوال پاسخ کوتاه است که زمان پاسخ دهی به تمامی سوالات حدود سه ساعت می‌باشد. این آزمون معمولاً در بهمن هر سال برگزار می‌شود. در این مرحله حدود 1000 تا 1500 نفر قبول می‌شوند و اجازه شرکت در مرحله دوم را می‌یابند. جهت قبولی در این مرحله تسلط به فیزیک سه سال دبیرستان لازم است. در ضمن علاوه بر کتاب‌های درسی فیزیک، داشتن اطلاعات کافی از کتاب‌های درس ریاضی به دانش‌آموزان در قبولی کمک می‌کند.

مرحله دوم:

این مرحله در اردیبهشت ماه هر سال برگزار می‌شود و شامل 10-7 سوال تشریحی و یک سوال عملی (آزمایشگاهی) با وسایل ساده است. در ابتدا آزمون عملی به مدت 45 دقیقه برگزار می‌شود و بعد از یک ربع استراحت، آزمون تشریحی به مدت 3 تا 3/5 ساعت برگزار می‌شود. علاوه بر اطلاعات مورد نیاز در مرحله اول، مطالعه برخی کتاب‌ها و منابع پیشرفته و دانشگاهی نیز ضروری است. از این آزمون 40 نفر به دوره تابستان راه پیدا می‌کنند.

مرحله سوم (دوره تابستان):

تنها دانش آموزان سال سوم دبیرستان رشته ریاضی حق ورود به این دوره را دارند. این دوره به مدت 9-8 هفته با یک هفته استراحت بین دوره‌ای برگزار می‌شود. این دوره شامل دو بخش تئوری و عملی است. بخش تئوری حدود 60% از نمره کل دانش پژوه را تشکیل می‌دهد. سطح این بخش به مراتب بالاتر از سطح مرحله قبل می‌باشد؛ بنابراین کلاس‌هایی در مباحث مختلف فیزیک از جمله مکانیک، الکترومغناطیس، ترمودینامیک، نسبیت و... در باشگاه دانش پژوهان جوان برگزار می‌گردد. همچنین حدود 40% از نمره کل دانش پژوه بر اساس امتحانات آزمایشگاه تعیین می‌شود. در طول این دوره کلاس‌های عملی، موازی با کلاس‌های تئوری در باشگاه دانش پژوهان جوان برگزار می‌شود. بین 8-6 امتحان در هر بخش تئوری و عملی برگزار می‌شود و در پایان دوره به 10 نفر برتر مدال طلای کشوری اهدا می‌گردد و به بقیه‌ی دانش پژوهان مدال‌های نقره و برنز تعلق می‌گیرد.

مرحله چهارم:

دارندگان مدال طلا به مدت یک سال در باشگاه دانش پژوهان جوان آموزش می‌بینند تا حدوداً 5 نفر از آنان در قالب تیم‌های ملی المپیاد به المپیادهای جهانی اعزام گردند.

نکات مثبت و اهداف المپیاد فیزیک

- ایجاد تحول و پویایی در بخشی از دانش‌آموزان توانا و معلم‌های با انگیزه در زمینه‌ی فیزیک
- شناسایی و تشویق دانش‌آموزان مستعد و هموار ساختن راه برای رشد آن‌ها در مسیر تحصیلی
- جذب دانش‌آموزان به ادامه‌ی تحصیل در رشته‌ی فیزیک
- افزایش ترجمه و تألیف کتب مفید فیزیک برای دانش‌آموزان دبیرستانی
- مقایسه‌ی توانایی‌های دانش‌آموزان و کیفیت آموزش و پرورش کشور با دیگر کشورها: نتایج یک کشور در المپیاد برآیندی از استعداد فطری دانش‌آموزان، نظام آموزشی کشور و کیفیت دوره‌های حرفه‌ای مخصوص تیم است و نمی‌توان آن را تنها به یکی از این عوامل نسبت داد.
- تقویت اعتماد به نفس دانش‌آموزان و دیگر اقشار مردم
- انجام کار علمی- آموزشی با استانداردهای بالا برای حدود 40 نفر در هر سال
- رابطه تنگاتنگ فیزیک با رشته‌های مهندسی نظیر برق، مکانیک، عمران، هوافضا، صنایع و غیره
- موفقیت دانش آموزان در ادامه تحصیل در رشته‌های مهندسی
- درک بهتر از پدیده‌ها و وقایع طبیعی