سهام (Stock): نشاندهنده بخشی از مالکیت شرکت
سهام دقیقاً چیست و چرا شرکتها آن را منتشر میکنند؟
فرض کنید شما و دوستانتان تصمیم گرفتهاید یک کسبوکار کوچک، مثلاً یک کافه راهاندازی کنید. برای تأمین هزینههای اولیه مثل اجاره مکان و خرید تجهیزات، هر کدام مقداری پول میگذارید. در ازای این پول، هر یک از شما به نسبت پولی که گذاشتهاید، مالک بخشی از آن کافه میشوید. سهام دقیقاً همین مفهوم را برای شرکتهای بزرگ دارد. وقتی شما یک سهم از یک شرکت مثل یک کارخانه لوازم خانگی میخرید، در واقع میشوید یکی از مالکان بسیار کوچک آن شرکت.
شرکتها برای رشد و گسترش کسبوکار خود (مثل ساخت کارخانه جدید، تحقیق روی محصولات تازه یا بازاریابی) به پول زیادی نیاز دارند. یکی از راههای اصلی تأمین این پول، تقسیم شرکت به قطعات بسیار ریز (سهام) و فروش آنها به مردم است. این کار از طریق بازاری به نام بورس اوراق بهادار4 انجام میشود. به این ترتیب، شرکت پول مورد نیازش را به دست میآورد و سرمایهگذاران (کسانی که سهام میخرند) نیز شریک موفقیتها (و البته ریسکهای) آن شرکت میشوند.
انواع اصلی سهام: عادی در مقابل ممتاز
سهام شرکتها عموماً در دو دستهبندی اصلی عرضه میشوند. شناخت این دو نوع برای هر سرمایهگذار مبتدی بسیار مهم است.
| ویژگی | سهام عادی | سهام ممتاز |
|---|---|---|
| حق رای | معمولاً دارند (مثلاً برای انتخاب هیئت مدیره) | معمولاً ندارند |
| درآمد سود (سود نقدی)5 | متغیر و وابسته به سود شرکت و تصمیم هیئت مدیره | معمولاً ثابت و تعهدشده (مثلاً سالانه 5% ارزش اسمی) |
| اولویت در دریافت دارایی | در صورت ورشکستگی شرکت، پس از طلبکاران و سهامداران ممتاز | اولویت بالاتر از سهام عادی (پس از طلبکاران) |
| پتانسیل رشد قیمت | بالا | کم تا متوسط |
مثال: شرکت «الف» که در تولید باتری فعالیت میکند، 1,000,000 سهم عادی و 200,000 سهم ممتاز دارد. اگر شرکت در یک سال سود خوبی کند، ممکن است به ازای هر سهم عادی 200 تومان و به ازای هر سهم ممتاز (با نرخ ثابت) 300 تومان سود نقدی تقسیم کند. اما اگر شرکت ضرر کند، فقط سهامداران ممتاز سود ثابت خود را دریافت میکنند.
قیمت سهام چگونه تعیین میشود؟ عرضه و تقاضا در عمل
قیمت هر سهم در بورس، نتیجهی مستقیم بازی عرضه و تقاضا است. اگر افراد بیشتری بخواهند سهمی را بخرند تا بفروشند (تقاضا بیشتر از عرضه)، قیمت آن بالا میرود. برعکس، اگر فروشندگان بیشتر از خریداران باشند، قیمت افت میکند.
بیایید با یک مثال ساده این مفهوم را درک کنیم. فرض کنید شرکت «ب» که در زمینه بازیهای رایانهای فعال است، فردا یک بازی بسیار منتظر شدهاش را عرضه خواهد کرد. خبرنگاران از این بازی تعریف کردهاند. این خبر خوب باعث میشود سرمایهگذاران فکر کنند فروش و سود شرکت افزایش خواهد یافت. در نتیجه، تقاضا برای خرید سهام این شرکت بالا میرود. از طرف دیگر، دارندگان سهام تمایل کمتری برای فروش پیدا میکنند. این وضعیت باعث میشود قیمت هر سهم شرکت «ب» در بورس افزایش یابد.
از ایده تا مالکیت: فرآیند خرید و فروش سهام برای یک نوجوان
شاید فکر کنید خرید سهام فقط برای بزرگسالان ثروتمند است، اما اینطور نیست. مراحل اصلی به شرح زیر است:
گام ۱: دریافت کد بورسی6 – مانند یک کد ملی برای فعالیت در بورس است. شما (با همراهی والدین اگر زیر ۱۸ سال دارید) به یک کارگزار7 (شرکت مجاز برای انجام معاملات) مراجعه کرده و این کد را دریافت میکنید.
گام ۲: سپری کردن دورههای آموزشی (اختیاری اما ضروری) – بسیاری از کارگزاران دورههای رایگان آشنایی با بورس را برگزار میکنند. شرکت در این دورهها از ضررهای اولیه جلوگیری میکند.
گام ۳: واریز وجه – از طریق حساب بانکی، مقداری پول به حساب شما نزد کارگزار واریز میشود.
گام ۴: ثبت سفارش خرید – وارد سامانه معاملاتی آنلاین کارگزار میشوید. نام شرکت مورد نظر (مثلاً «شرکت پالایشگاه نفت تهران») و تعداد سهام مورد نظر را وارد کرده و قیمت پیشنهادی خود را میزنید. سامانه به طور خودکار خرید را انجام میدهد.
گام ۵: مالکیت و پیگیری – اکنون شما سهامدار آن شرکت هستید! میتوانید سهام خود را برای همیشه نگه دارید، یا در آینده و زمانی که قیمت مناسب شد، از طریق همان سامانه آن را بفروشید.
محاسبه سود و زیان: یک مثال عددی ساده
سود یا زیان شما از سرمایهگذاری در سهام از دو طریق حاصل میشود: ۱. تغییر قیمت سهم ۲. دریافت سود نقدی. فرض کنید شما 100 سهم از شرکت «ج» را به قیمت هر سهم 1,000 تومان خریدهاید.
- کل مبلغ پرداختی شما: 100 × 1,000 = 100,000 تومان.
- پس از یک سال، قیمت هر سهم به 1,200 تومان رسیده و شرکت برای هر سهم 50 تومان سود نقدی تقسیم کرده است.
حالا سود شما را حساب میکنیم:
سود نقدی کل: 100 × 50 = 5,000 تومان.
سود حاصل از افزایش قیمت: 100 × (1,200 - 1,000) = 20,000 تومان.
سود کل شما:5,000 + 20,000 = 25,000 تومان.
درصد سود کل:$\frac{25,000}{100,000} \times 100 = 25\%$
اما همیشه اوضاع خوب نیست. اگر قیمت سهم به 900 تومان کاهش یافته و سود نقدی هم نداده باشد، شما زیان کردهاید.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
خیر. یکی از مهمترین مزایای خرید سهام، مسئولیت محدود است. حداکثر ضرری که شما ممکن است متحمل شوید، از دست دادن کل پولی است که برای خرید آن سهام پرداخت کردهاید. طلبکاران شرکت نمیتوانند برای بدهیهای شرکت به سراغ دارایی شخصی شما بیایند.
وقتی شما سهام میخرید، مالک بخشی از شرکت میشوید. اما وقتی اوراق قرضه میخرید، در واقع به شرکت پول قرض میدهید. شرکت متعهد میشود در سررسیدهای مشخص، بهره (سود ثابت) به شما پرداخت کند و در پایان دوره اصل پول شما را بازگرداند. سهام پتانسیل سود بالاتر اما ریسک بیشتری دارد، در حالی که اوراق قرضه معمولاً بازدهی ثابت و کمریسکتری ارائه میدهد.
بله. بسیاری از شرکتها قیمت هر سهمشان به اندازهای است که با پساندازهای معمولی هم میتوان یک یا چند سهم از آنها را خرید. همچنین شما میتوانید در صندوقهای سرمایهگذاری مشترک8 که پول افراد زیادی را جمعآوری و در سبد متنوعی از سهام سرمایهگذاری میکنند، با مبالغ بسیار کم (مثلاً 100,000 تومان) مشارکت کنید. این راه، گزینهای کمریسکتر برای شروع است.
پاورقی
1 سهام (Stock) – همچنین با نام حصه یا سهم نیز شناخته میشود.
2 سهام ممتاز (Preferred Stock) – نوعی از سهام با مزایای خاص، معمولاً با حق تقدم در دریافت سود.
3 بورس (Stock Exchange) – بازار سازمانیافتهای برای خرید و فروش سهام و سایر اوراق بهادار.
4 بورس اوراق بهادار (Securities Exchange) – معادل فارسی Stock Exchange.
5 سود نقدی (Dividend) – بخشی از سود شرکت که به صورت نقد بین سهامداران تقسیم میشود.
6 کد بورسی (Trading Code) – کد منحصربهفرد شناسایی سرمایهگذار در سیستم معاملات بورس.
7 کارگزار (Broker) – نهاد مالی مجاز که به عنوان واسط بین سرمایهگذار و بورس عمل میکند.
8 صندوق سرمایهگذاری مشترک (Mutual Fund) – نهاد مالی که منابع مالی افراد را جمعآوری و در مجموعهای از داراییها سرمایهگذاری میکند.
