چشمه: هدیه‌های آب‌خیز از دل زمین
چشمه چیست و چگونه تشکیل می‌شود؟
فرض کن یک اسفنج را کاملاً در آب فرو ببری و سپس آن را از آب بیرون بیاوری. وقتی اسفنج را فشار دهی، آب از آن خارج می‌شود. لایه‌های زیر زمین هم گاهی اوقات مانند همان اسفنج عمل می‌کنند. آن‌ها پر از آب می‌شوند و وقتی به نقطه‌ای از زمین می‌رسند که امکان خروج دارد، آب به آرامی یا با فشار به بیرون تراوش می‌کند. به این محل خروج طبیعی، چشمه۱ می‌گویند.
این آب‌ها معمولاً از باران و برفی هستند که در طول زمان در لایه‌های زیرزمینی نفوذ کرده‌اند. یک لایهٔ نفوذناپذیر۲ مانند سنگ‌های رسی، مانع از نفوذ بیشتر آب به پایین می‌شود و آن را به سمت سطح زمین هدایت می‌کند.
انواع مختلف چشمه‌ها را بشناسیم
همهٔ چشمه‌ها شبیه هم نیستند. آن‌ها را می‌توان بر اساس ویژگی‌های مختلفی مانند دمای آب یا نوع سنگ‌هایی که از آن‌ها خارج می‌شوند، دسته‌بندی کرد.
| نوع چشمه | ویژگی اصلی | یک مثال معروف |
|---|---|---|
| چشمه‌های سرد | دمای آب آن‌ها معمولاً از هوای اطراف خنک‌تر است. | چشمه‌های زیادی در دامنه‌های کوه‌های البرز |
| چشمه‌های گرم۳ | آب آن‌ها به دلیل مجاورت با سنگ‌های داغ در اعماق زمین، گرم است. | چشمه‌های آب گرم محلات |
| چشمه‌های آهکی۴ | آب آن‌ها از میان سنگ‌های آهکی عبور کرده و مواد معدنی زیادی را حل می‌کند. | چشمه‌های استان کرمانشاه |
| چشمه‌های گوارا | آب آن‌ها برای نوشیدن بسیار مناسب و خوش‌طعم است. | چشمه‌های باداب سورت |
چشمه‌ها در زندگی ما چه نقشی دارند؟
شاید در مسافرت به یک منطقهٔ کوهستانی، کنار یک چشمه توقف کرده و از آب خنک آن نوشیده باشی. این یکی از ساده‌ترین نقش‌های چشمه است. اما فواید آن بسیار گسترده‌تر است:
تأمین آب آشامیدنی: در گذشته‌های دور و حتی امروزه در بسیاری از روستاها، مردم از آب چشمه‌ها برای نوشیدن و پخت‌وپز استفاده می‌کنند.
کشاورزی: کشاورزان از آب چشمه‌ها برای آبیاری مزارع و باغ‌های خود استفاده می‌کنند. این آب‌ها معمولاً مواد معدنی مفیدی دارند که برای رشد گیاهان خوب است.
گردشگری: مناطقی مانند باداب سورت در ایران به خاطر چشمه‌های پلکانی و رنگارنگش، گردشگران زیادی را از سراسر جهان به خود جذب می‌کند.
حیات وحش: حیوانات جنگل و کوهستان برای زنده ماندن به آب نیاز دارند و چشمه‌ها منبع مهمی برای تأمین آب آن‌ها هستند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. همیشه اینطور نیست. حتی اگر آب یک چشمه زلال و شفاف به نظر برسد، ممکن است آلوده به باکتری‌ها یا مواد شیمیایی مضر باشد. هیچ‌گاه نباید از آبی که از سلامتی آن مطمئن نیستیم، بنوشیم.
آب این چشمه‌ها از اعماق بیشتری از زمین می‌آید. هر چه به مرکز زمین نزدیک‌تر شویم، دما بیشتر می‌شود. بنابراین آب در مسیر خود از بین سنگ‌های داغ عبور می‌کند و گرم می‌شود و سپس به صورت چشمهٔ گرم به سطح زمین میرسد.
بله. اگر بارندگی کم شود یا انسان‌ها با حفر چاه‌های عمیق، آب‌های زیرزمینی را بیش از حد برداشت کنند، سطح آب‌های زیرزمینی پایین می‌رود و ممکن است چشمه‌ها خشک شوند. پس باید در مصرف آب صرفه‌جویی کنیم.
پاورقی
۱چشمه (Spring): محل خروج طبیعی آب‌های زیرزمینی به سطح زمین.
۲لایه نفوذناپذیر (Impermeable Layer): لایه‌ای از سنگ یا خاک که آب نمی‌تواند به راحتی از آن عبور کند.
۳چشمه گرم (Hot Spring): چشمه‌ای که دمای آب آن به طور قابل توجهی از دمای هوای محیط بالاتر است.
۴چشمه آهکی (Limestone Spring): چشمه‌ای که از سازندهای سنگ آهک سرچشمه می‌گیرد و اغلب آب آن حاوی کلسیم و مواد معدنی دیگر است.