مسجد گوهرشاد: نگین درخشان مشهد
تاریخچه ساخت مسجد
فکر کنید می‌خواهید یک ساختمان بسیار بزرگ و زیبا مثل مدرسه‌تان بسازید. برای این کار به یک معمار خوب، کارگران زیاد و پول نیاز دارید. گوهرشاد بیگم نیز در حدود ۶۰۰ سال پیش، دقیقاً در سال ۸۲۱ هجری قمری، دستور داد تا این مسجد عظیم ساخته شود. او از بهترین معمار آن زمان، قوام‌الدین شیرازی، برای طراحی و ساخت کمک گرفت. ساخت این مسجد حدود ۴ سال طول کشید.
مثلاً اگر شما بخواهید یک ماکت مسجد را برای درس هنر درست کنید، باید ابتدا طرح آن را بکشید، سپس مواد اولیه مثل مقوا و چسب را تهیه کنید و با دقت آن را بسازید. ساخت مسجد گوهرشاد هم دقیقاً به همین صورت بود، اما در اندازه‌ای بسیار بزرگ‌تر و با مصالحی مانند آجر، کاشی و گچ.
| ویژگی | توضیح |
|---|---|
| سازنده | گوهرشاد بیگم1 |
| معمار | قوام‌الدین شیرازی |
| سال آغاز ساخت | ۸۲۱ ه.ق |
| مکان | حرم امام رضا (ع)، مشهد |
| کاربرد اصلی | برگزاری نمازهای جماعت و مراسم مذهبی |
معماری شگفت‌انگیز مسجد
مسجد گوهرشاد مانند یک نقاشی بسیار بزرگ و رنگارنگ است که با کاشی‌های آبی، طلایی و سبز تزئین شده است. چهار ایوان2 بزرگ دارد که هر کدام مانند سالن‌های ورودی بسیار بلند هستند. بلندترین ایوان آن، ایوان مقصوره نام دارد که گنبد بزرگی بر روی آن قرار گرفته است. این گنبد با طلا پوشانده شده و از دور می‌درخشد.
در حیاط مسجد، یک حوض بزرگ آب وجود دارد که هوای داخل مسجد را خنک و تازه نگه می‌دارد. دور تا دور حیاط، شبستان‌هایی ساخته شده‌اند که مانند کلاس‌های مدرسه هستند و مردم در آن‌ها به نماز خواندن و آموزش قرآن می‌پردازند.
گوهرشاد بیگم که بود؟
گوهرشاد بیگم یک ملکه قدرتمند و باهوش در دوره تیموریان بود. او همسر شاهرخ میرزا، پسر تیمور لنگ، بود. اما او فقط یک ملکه نبود؛ او به علم، هنر و ساختن بناهای مفید برای مردم بسیار علاقه داشت. همان‌طور که بعضی از مادران شما در مدرسه برای بچه‌ها کتاب قصه اهدا می‌کنند یا در ساخت فضای سبز کمک می‌کنند، گوهرشاد نیز با ثروت خود مساجد، مدرسه‌ها و کتابخانه‌های زیادی ساخت تا مردم بتوانند درس بخوانند و عبادت کنند.
ساختن مسجد گوهرشاد مهم‌ترین کار او بود. او می‌خواست مکانی نزدیک به آرامگاه امام رضا (ع) ایجاد کند تا زائران بتوانند به راحتی در آن نماز بخوانند و استراحت کنند.
کاربرد مسجد در زندگی امروز
امروزه مسجد گوهرشاد فقط یک ساختمان قدیمی نیست، بلکه مانند یک قلب تپنده برای حرم امام رضا (ع) عمل می‌کند. در ایام خاصی مانند ماه رمضان و محرم، هزاران نفر در صحن این مسجد جمع می‌شوند تا در مراسم نماز جماعت و عزاداری شرکت کنند. صدای اذان و قرآن در فضای این مسجد می‌پیچد و حال و هوای معنوی خاصی ایجاد می‌کند.
مثلاً وقتی شما با خانواده به یک سفر زیارتی به مشهد می‌روید، حتماً به این مسجد زیبا سر می‌زنید. می‌توانید در حیاط بزرگ آن قدم بزنید، معماری‌های زیبای آن را تماشا کنید و حتی در نماز جماعت آن شرکت کنید. این مسجد برای بسیاری از مردم، مانند یک خانه دوم است که در آن احساس آرامش می‌کنند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. مسجد گوهرشاد بخشی از مجموعه بزرگ حرم امام رضا (ع) است و در کنار آرامگاه امام قرار دارد. خود حرم شامل بخش‌های مختلفی مانند روضه منوره (جایگاه قبر امام)، صحن‌های مختلف و چندین مسجد است.
زیرا سازنده آن، گوهرشاد بیگم بود. در گذشته رسم بود که بناهای بزرگ را به نام کسی که هزینه ساخت آن را داده است، نام‌گذاری می‌کردند. این کار مانند آن است که شما یک کتاب را به کسی که آن را برای کتابخانه مدرسه هدیه داده، تقدیم کنید.
خیر. اگرچه کاربرد اصلی آن برای نماز است، اما از دیرباز مکانی برای آموزش علوم دینی، گردهمایی‌های مردمی و حتی به عنوان یک اثر هنری برای بازدید گردشگران بوده است.
پاورقی
1گوهرشاد بیگم (Goharshad Begum): ملکه دوره تیموری و همسر شاهرخ میرزا که به خاطر کارهای نیک و ساخت بناهای عام‌المنفعه مشهور است.
2ایوان (Iwān): یک سالن نیمه‌باز با سقف بلند که معمولاً در معماری ایرانی برای ورودی اصلی بناها استفاده می‌شود.