مقدار تعادلی: نقطهٔ تلاقی عرضه و تقاضا در بازار
بازار چیست و تعادل در آن چگونه برقرار میشود؟
بیایید بازار را مانند یک زمین بازی بزرگ تصور کنیم که در یک سمت آن فروشندگان1 (عرضهکنندگان) و در سمت دیگر آن خریداران2 (تقاضاکنندگان) ایستادهاند. فروشندگان کالاهایی مانند مداد، دفتر یا سیب دارند و خریدران پول و میل به خریدن. حالا اگر فروشنده قیمت خیلی بالایی بخواهد، خریداران نمیخرند و کالاها میماند. اگر قیمت خیلی پایین باشد، خریداران هجوم میآورند ولی فروشندگان حاضر نیستند به آن قیمت بفروشند. پس باید قیمتی پیدا شود که هر دو گروه راضی باشند. به این قیمت، قیمت تعادلی3 میگویند.
حالا به ازای این قیمت تعادلی، مقداری از کالا معامله میشود که همۀ خریداران مایل به خرید آن مقدار هستند و همۀ فروشندگان حاضر به فروش آن هستند. این مقدارِ معامله شده، همان مقدار تعادلی4 است. در واقع، مقدار تعادلی، عددی است که نشان میدهد در قیمت منصفانه، چند واحد از یک کالا یا خدمت در بازار مبادله خواهد شد.
کشف مقدار تعادلی با کمک جدول و نمودار
برای درک بهتر، اجازه دهید از یک مثال عددی ساده استفاده کنیم. فرض کنید بازار یک خودکار خاص را بررسی میکنیم. جدول زیر نشان میدهد که در قیمتهای مختلف، فروشندگان چقدر حاضر به فروش (عرضه) و خریداران چقدر حاضر به خرید (تقاضا) هستند.
| قیمت (تومان) | مقدار عرضه (تعداد) | مقدار تقاضا (تعداد) | وضعیت بازار |
|---|---|---|---|
| 500 | 10 | 90 | کمبود |
| 1000 | 30 | 60 | کمبود |
| 1500 | 50 | 50 | تعادل |
| 2000 | 70 | 40 | مازاد |
| 2500 | 90 | 30 | مازاد |
همانطور که در جدول میبینید، فقط در قیمت 1500 تومان، مقدار عرضه و مقدار تقاضا دقیقاً برابر با 50 عدد است. بنابراین:
- قیمت تعادلی (P*) = 1500 تومان
- مقدار تعادلی (Q*) = 50 عدد خودکار
در قیمتهای پایینتر، تقاضا بیشتر از عرضه است (کمبود کالا) و در قیمتهای بالاتر، عرضه بیشتر از تقاضا است (مازاد کالا). بازار به سمت قیمت تعادلی گرایش دارد تا این کمبود یا مازاد از بین برود.
مقدار تعادلی در زندگی واقعی: از بازار مدرسه تا بازار جهانی
تصور کنید نزدیکهای بازگشایی مدارس، تقاضا برای دفتر و مداد افزایش مییابد. اگر فروشگاهها موجودی خود را افزایش ندهند (عرضه ثابت بماند)، با کمبود مواجه میشویم و قیمتها ممکن است موقتاً بالا برود. اما معمولاً فروشندگان با پیشبینی این تقاضا، موجودی را زیاد میکنند (عرضه را افزایش میدهند). در نتیجه، یک مقدار تعادلی جدید و بیشتر از قبل در بازار شکل میگیرد.
مثال دیگر: بازار یک اسباببازی محبوب. پس از پخش یک کارتون جدید، تقاضا برای عروسک قهرمان آن کارتون به شدت بالا میرود. در ابتدا، به دلیل محدودیت عرضه، قیمتها بسیار بالا میرود و مقدار کمی در بازار پیدا میشود. اما پس از چند ماه، کارخانهها تولید را افزایش میدهند (عرضه بیشتر میشود). این باعث میشود قیمتها کمی کاهش یابد و در نهایت، یک مقدار تعادلی جدید و بالاتری در بازار برقرار شود که هم تولیدکنندگان و هم کودکان بیشتری را راضی میکند.
چه عواملی باعث جابجایی نقطه و مقدار تعادلی میشوند؟
مقدار تعادلی یک عدد ثابت نیست. اگر منحنی عرضه یا تقاضا جابجا شوند، نقطه تلاقی آنها (نقطه تعادل) و در نتیجه مقدار تعادلی تغییر میکند.
| تغییر در بازار | اثر بر قیمت تعادلی | اثر بر مقدار تعادلی | مثال |
|---|---|---|---|
| افزایش تقاضا | افزایش | افزایش | افزایش محبوبیت نوشیدنی جدید |
| کاهش تقاضا | کاهش | کاهش | از مد افتادن یک کفش |
| افزایش عرضه | کاهش | افزایش | پیشرفت فناوری تولید لپتاپ |
| کاهش عرضه | افزایش | کاهش | خشکسالی و کاهش عرضه گندم |
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: در نظریهٔ اقتصاد بازار آزاد، مقدار تعادلی به عنوان کارآمدترین نقطه از نظر تخصیص منابع در نظر گرفته میشود، زیرا هیچ کالایی اضافه نمیماند (مازاد نیست) و هیچ تقاضایی بدون پاسخ نمیماند (کمبود نیست). اما "عادلانهترین" یک قضاوت ارزشی است. ممکن است این مقدار برای برخی گروهها (مثلاً افراد با درآمد کم) قابل دسترسی نباشد، حتی اگر بازار در تعادل باشد.
پاسخ: بله، دولت با سیاستهایی میتواند بر عرضه و تقاضا تأثیر بگذارد و مقدار تعادلی را تغییر دهد. مثلاً با پرداخت یارانه به تولیدکنندگان، هزینه تولید آنها کم میشود و عرضه افزایش مییابد. این باعث میشود قیمت تعادلی پایینتر و مقدار تعادلی بالاتر برود. برعکس، وضع مالیات بر یک کالا (مانند سیگار) میتواند قیمت تعادلی را بالا و مقدار تعادلی را پایین بیاورد تا مصرف کاهش یابد.
پاسخ:مقدار تعادلی یک مفهوم نظری است که در شرایط ایدهآل و پس از تعدیل کامل بازار به دست میآید. اما در واقعیت، بازارها همیشه در حال حرکت به سمت تعادل هستند و ممکن است هرگز به طور کامل در آن نقطه ثابت نباشند. مقدار مبادله شده مقداری است که در یک لحظهٔ خاص در بازار معامله میشود و ممکن است کمی با مقدار تعادلی تفاوت داشته باشد. با این حال، در تحلیلها معمولاً فرض میکنیم بازار تمایل شدیدی به رسیدن به نقطه تعادل و ماندن در آن دارد.
پاورقی
1 فروشندگان (Sellers) / عرضهکنندگان (Suppliers): کسانی که کالا یا خدمتی را برای فروش ارائه میکنند.
2 خریداران (Buyers) / تقاضاکنندگان (Demanders): کسانی که میل و توانایی پرداخت برای یک کالا یا خدمت را دارند.
3 قیمت تعادلی (Equilibrium Price): قیمتی که در آن مقدار عرضه برابر با مقدار تقاضا میشود.
4 مقدار تعادلی (Equilibrium Quantity): مقداری از کالا یا خدمت که در قیمت تعادلی مبادله میشود.
* در فرمولها و نمودارهای اقتصادی، ستاره (*) بالانویس معمولاً نشاندهندهٔ مقدار تعادلی (مثلاً $ P^*, Q^* $) است.
