نمودار دایره‌ای: ابزاری ساده برای نمایش سهم‌ها
نمودار دایره‌ای چیست و چه کاربردی دارد؟
یک نمودار دایره‌ای، یک دایره است که به چند بخش تقسیم شده است. اندازه هر بخش، نشان‌دهنده سهم آن از کل ماجراست. فرض کنید یک پیتزای کامل دارید. اگر آن را بین چهار نفر تقسیم کنید، هر نفر یک چهارم (1/4) پیتزا می‌گیرد. در یک نمودار دایره‌ای، این یک چهارم، به شکل یک تکه از دایره نشان داده می‌شود که اندازه آن دقیقاً برابر با سهم آن فرد است.
از این نمودار بیشتر برای نمایش داده‌هایی استفاده می‌شود که جمع آن‌ها یک کل معین (مانند 100%) را بسازد. برای مثال، نحوه تقسیم‌بندی بودجه خانواده، یا مقدار زمانی که در روز به کارهای مختلف اختصاص می‌دهید.
$ \text{سهم بخش} = \frac{\text{مقدار بخش}}{\text{مقدار کل}} \times 100 $
این فرمول، سهم هر بخش را به صورت درصد به ما می‌دهد.
چگونه یک نمودار دایره‌ای رسم کنیم؟
رسم این نمودار بسیار آسان است و فقط به چند گام ساده نیاز دارد. بیایید با یک مثال پیش برویم: «ساعت مطالعه روزانه یک دانش‌آموز».
فرض کنید یک دانش‌آموز در روز، در مجموع 5 ساعت درس می‌خواند. این زمان به صورت زیر تقسیم شده است:
| عنوان درس | زمان مطالعه (ساعت) | محاسبه سهم | درصد (%) | زاویه مرکزی (درجه) |
|---|---|---|---|---|
| ریاضی | 2 | (2/5) × 100 | 40% | 144° |
| علوم | 1.5 | (1.5/5) × 100 | 30% | 108° |
| ادبیات | 1 | (1/5) × 100 | 20% | 72° |
| تاریخ | 0.5 | (0.5/5) × 100 | 10% | 36° |
| جمع کل | 5 | - | 100% | 360° |
حالا مراحل رسم نمودار را با هم دنبال می‌کنیم:
گام اول: جمع کردن اعداد
اول مطمئن شویم که جمع تمام بخش‌ها برابر با کل می‌شود. در مثال ما، جمع زمان‌ها 5 ساعت است.
گام دوم: محاسبه درصد هر بخش
از فرمولی که یاد گرفتیم استفاده می‌کنیم. برای درس ریاضی: $ (2 / 5) \times 100 = 40\% $. این کار را برای همه بخش‌ها انجام می‌دهیم.
گام سوم: تبدیل درصد به زاویه
یک دایره کامل 360 درجه است. برای پیدا کردن زاویه هر بخش، درصد آن را در 3.6 ضرب می‌کنیم (چون 100% × 3.6 = 360°). برای ریاضی: $ 40 \times 3.6 = 144° $.
گام چهارم: رسم دایره و تقسیم‌بندی
با استفاده از نقاله، دایره را بر اساس زاویه‌های محاسبه شده تقسیم می‌کنیم. هر بخش را با یک رنگ یا الگوی متفاوت مشخص کرده و یک راهنما (لیجند) برای آن می‌سازیم.
مثال‌هایی از زندگی روزمره
نمودار دایره‌ای فقط برای درس ریاضی نیست! در اطراف ما مثال‌های زیادی وجود دارد:
مثال اول: بودجه ماهانه خانواده
فرض کنید درآمد ماهانه یک خانواده 10,000,000 تومان است. این پول چگونه خرج می‌شود؟
- خوراک: 3,000,000 تومان (30%)
- اجاره خانه: 4,000,000 تومان (40%)
- حمل‌ونقل: 1,500,000 تومان (15%)
- پس‌انداز و تفریح: 1,500,000 تومان (15%)
با یک نگاه به نمودار دایره‌ای این داده‌ها، به راحتی می‌توان فهمید که بیشترین هزینه خانواده صرف چه چیزی می‌شود.
مثال دوم: ترکیب یک سالاد میوه
اگر یک کاسه سالاد میوه داریم که از 10 تکه میوه تشکیل شده: 4 تکه سیب، 3 تکه پرتقال، 2 تکه موز و 1 تکه کیوی. سهم هر میوه به راحتی در یک نمودار دایره‌ای نشان داده می‌شود.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر. این نمودار برای نشان دادن سهم بخش‌های یک "کل واحد" طراحی شده است. برای مقایسه دو کل مجزا (مثلاً مقایسه بودجه دو خانواده مختلف) بهتر است از نمودار میله‌ای استفاده کنید.
پاسخ: این یک اشتباه رایج است. همیشه باید محاسبات خود را دوباره بررسی کنید. گاهی به دلیل گرد کردن اعداد، جمع درصدها ممکن است 99% یا 101% شود. در این حالت، عدد بخش بزرگ‌تر را کمی تغییر دهید تا جمع به 100% برسد.
پاسخ: اگر سهم یک بخش خیلی کم باشد (مثلاً کمتر از 5%)، تکه مربوط به آن در نمودار بسیار باریک می‌شود. در این موارد می‌توان چند بخش کوچک را با هم ادغام و در یک تکه با عنوان "سایر" نمایش داد.
نمودار دایره‌ای یک ابزار قدرتمند و ساده برای نمایش بصری اطلاعات است. با یادگیری چند فرمول پایه و مراحل ساده رسم، می‌توانید داده‌های زیادی را از زندگی روزمره به صورت گرافیکی و قابل درک نشان دهید. مهم‌ترین نکته این است که همیشه مطمئن شوید جمع تمام بخش‌ها برابر با کل باشد و از رنگ‌ها یا برچسب‌های واضح برای راهنمایی بیننده استفاده کنید.
پاورقی
1نمودار دایره‌ای (Pie Chart): نوعی نمودار که اطلاعات را به صورت قطعاتی از یک دایره نمایش می‌دهد.
2درصد (Percentage): یک نسبت که بر مبنای 100 بیان می‌شود.
3سهم (Share/Proportion): بخشی از یک کل.
4زاویه مرکزی (Central Angle): زاویه‌ای که راس آن در مرکز دایره قرار دارد.
