لیتر: واحدی برای اندازه‌گیری مایعات
لیتر چیست و چگونه تعریف می‌شود؟
لیتر یک واحد برای اندازه‌گیری حجم مایعات است. حجم، مقدار فضایی است که یک ماده اشغال می‌کند. وقتی می‌گوییم یک بطری آب 1.5 لیتری است، یعنی گنجایش آن برابر با 1.5 لیتر آب می‌باشد. یک لیتر دقیقاً برابر است با حجم یک مکعب مستطیل که طول، عرض و ارتفاع آن هر کدام 10 سانتی‌متر (1 دسی‌متر) باشد. به این حجم، یک دسی‌متر مکعب نیز گفته می‌شود. پس می‌توان نوشت:
برای درک بهتر، یک قوطی کبریت معمولی را در نظر بگیرید. حجم آن بسیار کم است، حدود چند سانتی‌متر مکعب۴. حالا اگر 1000 تا از این قوطی‌های کبریت را کنار هم بچینیم تا یک مکعب بزرگ با ابعاد 10 سانتی‌متر تشکیل شود، حجم این مکعب بزرگ دقیقاً 1 لیتر خواهد بود.
واحدهای کوچک‌تر و بزرگ‌تر از لیتر
برای اندازه‌گیری حجم‌های خیلی کم یا خیلی زیاد، از واحدهای کوچک‌تر و بزرگ‌تر از لیتر استفاده می‌کنیم. معروف‌ترین واحد کوچک‌تر، میلی‌لیتر است. هر لیتر برابر با 1000 میلی‌لیتر است. این رابطه را می‌توان به صورت ریاضی نشان داد:
یک واحد بزرگ‌تر نیز کیلولیتر۵ نام دارد که برای حجم‌های بسیار بزرگ مانند استخرهای شنا استفاده می‌شود. جدول زیر این واحدها و رابطه‌های آن‌ها را نشان می‌دهد.
| نام واحد | نماد | برابر با چند لیتر؟ | مثال کاربردی |
|---|---|---|---|
| میلی‌لیتر | mL | 0.001 لیتر (یک هزارم) | حجم یک قاشق چای‌خوری شربت |
| لیتر | L | 1 لیتر | یک بطری کوچک آب معدنی |
| کیلولیتر | kL | 1000 لیتر | حجم یک تانکر کوچک آب |
لیتر در زندگی روزمره ما کجا دیده می‌شود؟
لیتر آنقدر در زندگی ما کاربرد دارد که شاید هر روز چندین بار با آن سر و کار داشته باشید بدون اینکه متوجه شوید! وقتی برای خرید شیر به سوپرمارکت می‌روید، روی بسته‌بندی آن نوشته شده "شیر 1 لیتری". وقتی پدرتان با خودرو به پمپ بنزین می‌رود، بنزین را بر اساس لیتر خریداری می‌کند. حتی وقتی مادرتان برای پخت برنج از پیمانه استفاده می‌کند، در واقع دارد حجم برنج را با واحدی مشابه لیتر اندازه می‌گیرد.
در آشپزخانه، بیشتر مواد مایع با واحد لیتر یا میلی‌لیتر سنجیده می‌شوند. برای مثال:
- یک بطری روغن مایع معمولاً 1 یا 2 لیتر است.
- یک قوطی نوشابه حدود 0.33 لیتر (330 میلی‌لیتر) حجم دارد.
- در دستور پخت کیک، ممکن است نیاز به 250 میلی‌لیتر شیر داشته باشید.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر! اگرچه لیتر بیشتر برای مایعات استفاده می‌شود، اما برای اندازه‌گیری حجم مواد جامد کوچک و دانه‌ای مانند شن، برنج یا آرد نیز می‌توان از آن استفاده کرد. مثلاً می‌گویند یک پاکت 1 کیلویی برنج، تقریباً 1.2 لیتر حجم دارد.
لیتر واحد حجم (مقدار فضا) و کیلوگرم واحد جرم (مقدار ماده) است. این یک اشتباه رایج است که این دو را یکی بدانیم. یک لیتر آب خالص تقریباً یک کیلوگرم جرم دارد، اما یک لیتر روغن، چون چگال‌تر۶ است، جرم بیشتری دارد و یک لیتر پفک، جرم بسیار کمتری!
از آنجایی که یک لیتر برابر با یک دسی‌متر مکعب است و هر دسی‌متر برابر با 10 سانتی‌متر است، پس یک لیتر برابر با 1000 سانتی‌متر مکعب خواهد بود ($ 10 \times 10 \times 10 = 1000 $).
در این مقاله آموختیم که لیتر واحد استاندارد اندازه‌گیری حجم مایعات و برابر با یک دسی‌متر مکعب است. با واحدهای کوچک‌تر (میلی‌لیتر) و بزرگ‌تر (کیلولیتر) آن آشنا شدیم و فهمیدیم که این واحد، نقش بسیار مهمی در زندگی روزمره‌ی ما، از خرید مایعات تا پخت‌وپز و سوخت‌گیری خودرو دارد. به خاطر داشته باشید که لیتر حجم را اندازه می‌گیرد، نه جرم را.
پاورقی
۱لیتر (Liter): یک واحد متریک برای اندازه‌گیری حجم.
۲دسی‌متر مکعب (Cubic decimetre): حجم یک مکعب با ابعاد 1 دسی‌متر در 1 دسی‌متر در 1 دسی‌متر. معادل یک لیتر.
۳میلی‌لیتر (Millilitre): یک هزارم لیتر.
۴سانتی‌متر مکعب (Cubic centimetre): حجم یک مکعب با ابعاد 1 سانتی‌متر در 1 سانتی‌متر در 1 سانتی‌متر. معادل یک میلی‌لیتر.
۵کیلولیتر (Kilolitre): معادل هزار لیتر.
۶چگالی (Density): جرم یک ماده در واحد حجم آن.