آبرفت: رسوباتی که توسط رودها حمل و ته‌نشین می‌شوند.

آبرفت: گنجینه‌های پنهان رودخانه‌ها

آبرفت چیست و چگونه به وجود می‌آید؟

فرض کن یک سطل پر از آب و شن و ماسه برداری و آن را هم بزنی. بعد از مدتی می‌بینی که شن‌های درشت و سنگین‌تر زودتر ته نشین می‌شوند و ذرات ریزتر مثل خاک روی آن‌ها قرار می‌گیرند. رودخانه‌ها در طبیعت دقیقاً همین کار را می‌کنند. آن‌ها در طول مسیر خود، سنگ‌ها و خاک‌های کناره و بستر خود را می‌شویند و با خود می‌برند. وقتی سرعت آب رودخانه کم می‌شود، این مواد که به آن‌ها رسوب می‌گوییم، در جاهای مختلف ته‌نشین می‌شوند. به این مواد ته‌نشین شده، آبرفت می‌گویند.

انواع مختلف آبرفت را بشناسیم

آبرفت‌ها بسته به جایی که ته‌نشین می‌شوند و اندازه ذراتشان، انواع مختلفی دارند. در جدول زیر با مهم‌ترین انواع آن‌ها آشنا می‌شویم:

آبرفت چگونه زمین‌های اطراف ما را شکل می‌دهد؟

رودخانه‌ها با حمل و ته‌نشین کردن آبرفت، نقش مجسمه‌ساز طبیعت را بازی می‌کنند. وقتی رودخانه از کوهستان به دشت می‌رسد، سرعتش کم می‌شود و بخش زیادی از آبرفت خود را رها می‌کند. این مواد به تدریج انباشته شده و زمین‌های حاصلخیز و مسطحی به نام دشت‌های سیلابی^۲ می‌سازند. بسیاری از شهرها و روستاهای ما روی همین دشت‌ها ساخته شده‌اند. همچنین، وقتی رودخانه به دریا می‌ریزد، آبرفت‌هایش در دهانه آن جمع شده و زمین‌های جدیدی به نام دلتا^۳ می‌سازند. دلتای رودخانه‌های بزرگ مانند کارون و سفیدرود در ایران از این دست هستند.

کاربردهای شگفت‌انگیز آبرفت در زندگی روزمره

شاید باور نکنی، اما آبرفت نقش بسیار مهمی در زندگی ما دارد. مهم‌ترین کاربردهای آن عبارتند از:

کشاورزی: دشت‌های آبرفتی معمولاً بسیار حاصلخیز هستند. زیرا مواد معدنی و مغذی زیادی که برای رشد گیاهان لازم است، توسط رودخانه در این خاک‌ها جمع شده است. بسیاری از مزارع برنج، گندم و باغ‌های میوه در چنین زمین‌هایی قرار دارند.

ساختمان‌سازی: شن و ماسه‌ای که در ساختمان‌سازی برای درست کردن بتن و ملات استفاده می‌شود، اغلب از معادن شن و ماسه‌ای به دست می‌آید که در واقع ذخایر بزرگ آبرفت هستند. حتی بسیاری از آجرها نیز از خاک رس که نوعی آبرفت ریزدانه است، ساخته می‌شوند.

منبع آب: فضاهای خالی بین ذرات شن و ماسه در لایه‌های آبرفتی، مانند یک اسفنج بزرگ طبیعی عمل می‌کنند و مقدار زیادی آب زیرزمینی را در خود ذخیره می‌کنند. بسیاری از چاه‌های آب ما در همین سفره‌های آبرفتی حفر می‌شوند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱آبرفت (Alluvium): به رسوبات شل و سستی گفته می‌شود که توسط رودخانه‌های امروزی حمل و در بستر، کناره‌ها یا دشت‌های سیلابی آن‌ها نهشته می‌شوند.

^۲دشت سیلابی (Floodplain): زمین‌های مسطح و کم‌ارتفاع کنار رودخانه که در زمان طغیان (سیل) زیر آب می‌روند.

^۳دلتا (Delta): زمین‌های مثلثی شکلی که در دهانه برخی رودخانه‌ها، در اثر انباشته شدن رسوبات تشکیل می‌شوند.