مدارها: خط‌های فرضی دور کرهٔ زمین
مدارها چیستند؟
فرض کنید یک پرتقال بزرگ را در دست گرفته‌اید. حالا با یک ماژیک می‌توانید دورتا دور آن، از وسط، یک خط بکشید. این خط، شبیه خط استوا است. حالا اگر موازی با این خط، بالا و پایین آن، خط‌های دیگری بکشید، این خط‌های جدید، همان مدارها هستند. این خط‌ها در واقعیت روی زمین وجود ندارند و فقط برای این کشیده شده‌اند که پیدا کردن مکان‌ها روی نقشه و کرهٔ زمین برای ما راحت‌تر شود.
مدارها از شرق به غرب کشیده شده‌اند و همگی با هم موازی هستند. به فاصله‌ای که از خط استوا داریم، عرض جغرافیایی می‌گویند که با درجه اندازه‌گیری می‌شود. برای مثال، خط استوا 0 درجه است و قطب شمال 90 درجهٔ شمالی.
مدارهای مهم و ویژگی‌های آن‌ها
بعضی از مدارها به خاطر موقعیت خاصی که دارند، نام مخصوصی گرفته‌اند. این مدارها معمولاً مرز بین مناطق آب‌وهوایی مختلف هستند. در جدول زیر با مهم‌ترین آن‌ها آشنا می‌شویم:
| نام مدار | عرض جغرافیایی (درجه) | ویژگی و موقعیت |
|---|---|---|
| خط استوا | 0 | عریض‌ترین بخش زمین، گرم‌ترین منطقه و محلّ زندگی حیواناتی مانند میمون و طوطی. |
| مدار رأس‌السرطان۴ | 23.5 شمالی | مرز شمالی منطقهٔ گرمسیری؛ خورشید در اول تابستان دقیقاً بالای سر این خط است. |
| مدار رأس‌الجدی۵ | 23.5 جنوبی | مرز جنوبی منطقهٔ گرمسیری؛ خورشید در اول زمستان دقیقاً بالای سر این خط است. |
| مدار قطبی شمال | 66.5 شمالی | مرز منطقهٔ قطبی؛ در تابستان، خورشید برای چند روز در این منطقه غروب نمی‌کند! |
مدارها در زندگی روزمرهٔ ما
شاید فکر کنید این خط‌های فرضی به چه درد ما می‌خورند؟ پاسخ این سؤال در خیلی از کارهای روزمرهٔ ما پنهان است.
مسیریابی و GPS: وقتی پدر یا مادرتان از برنامهٔ نقشه روی تلفن همراه استفاده می‌کنند، آن برنامه دقیقاً با کمک مدارها (عرض جغرافیایی) و نصف‌النهارها۶ (طول جغرافیایی) محل دقیق شما را پیدا می‌کند. این دو دسته خط با هم یک شبکه درست می‌کنند که مانند نشانی دقیق هر نقطه روی زمین است.
پیش‌بینی آب‌وهوا: آیا تا به حال دقت کرده‌اید که چرا شهرهای نزدیک به خط استوا همیشه گرم هستند ولی قطب‌ها سرد؟ این به دلیل زاویهٔ تابش خورشید و موقعیت آن‌ها نسبت به مدارهاست. هواشناسان با توجه به عرض جغرافیایی یک منطقه، می‌توانند آب‌وهوای آن را حدس بزنند.
کشاورزی: کشاورزان می‌دانند که در هر منطقه (با توجه به مدارش) چه محصولی بهتر رشد می‌کند. برای مثال، برنج که یک گیاه گرمسیری است، در مناطق نزدیک به خط استوا کشت می‌شود، در حالی که گندم در مناطق معتدل‌تر رشد بهتری دارد.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاورقی
۱مدارها (Parallels): به خط‌های فرضی موازی با خط استوا گفته می‌شود.
۲خط استوا (Equator): عریض‌ترین مدار که زمین را به دو نیمکرهٔ شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند.
۳عرض جغرافیایی (Latitude): فاصله‌ی زاویه‌ای یک نقطه از خط استوا، بر حسب درجه.
۴مدار رأس‌السرطان (Tropic of Cancer): مدار 23.5 درجه شمالی.
۵مدار رأس‌الجدی (Tropic of Capricorn): مدار 23.5 درجه جنوبی.
۶نصف‌النهارها (Meridians): خط‌های فرضی که از قطب شمال به قطب جنوب می‌روند و برای اندازه‌گیری طول جغرافیایی استفاده می‌شوند.
۷منطقهٔ گرمسیری (Tropics): منطقه‌ای بین مدار رأس‌السرطان و رأس‌الجدی که دارای گرمای زیاد در طول سال است.