ضربان قلب: موتور زندگی در سینه‌ی شما
قلب؛ این پمپ شگفت‌انگیز
قلب شما یک ماهیچه‌ی قدرتمند به اندازه‌ی مشتتان است که مانند یک پمپ بی‌وقفه کار می‌کند. کار آن فرستادن خون به تمام قسمت‌های بدن است. خون، اکسیژن3 و مواد غذایی را که برای زنده ماندن و رشد سلول‌ها لازم است، حمل می‌کند. هر بار که قلب منقبض می‌شود (می‌تپد)، خون را به داخل رگ‌ها پمپاژ می‌کند. به تعداد این انقباض‌ها در یک دقیقه ضربان قلب می‌گویند.
صدای "لاب-داب" که با گوشی پزشکی می‌شنویم، در واقع صدای بسته شدن دریچه‌های قلب است که از برگشت خون جلوگیری می‌کنند.
ضربان قلب طبیعی در سنین مختلف چقدر است؟
ضربان قلب طبیعی برای افراد مختلف، بسته به سن و سطح فعالیت بدنی متفاوت است. معمولاً هرچه فرد جوان‌تر باشد، ضربان قلب بالاتری دارد. برای مثال، نوزادان ضربان قلب بسیار سریع‌تری نسبت به یک فرد بزرگسال دارند.
| گروه سنی | محدودهٔ طبیعی ضربان قلب (تعداد در دقیقه) |
|---|---|
| نوزادان (تازه متولد شده) | 100-160 |
| کودکان ۱ تا ۱۰ سال | 70-120 |
| کودکان ۱۰ سال به بالا و بزرگسالان | 60-100 |
| ورزشکاران حرفه‌ای | 40-60 |
چگونه ضربان قلب خود را اندازه‌گیری کنیم؟
شما می‌توانید به راحتی و بدون هیچ وسیله‌ی خاصی ضربان قلب خود را اندازه بگیرید. تنها چیزی که نیاز دارید یک ساعت دارای ثانیه‌شمار است.
- نوک دو انگشت اشاره و وسط خود (نه انگشت شست، چون خودش نبض دارد) را روی مچ دست دیگرتان، درست زیر پایین انگشت شست قرار دهید.
- مقداری فشار ملایم وارد کنید تا ضربان را احساس کنید.
- به ثانیه‌شمار ساعت نگاه کنید و تعداد ضربان‌هایی را که در 60 ثانیه احساس می‌کنید، بشمارید. برای دقت بیشتر، می‌توانید تعداد ضربان‌ها را در 30 ثانیه شمارش کرده و سپس در 2 ضرب کنید.
ورزش چگونه بر ضربان قلب اثر می‌گذارد؟
وقتی ورزش می‌کنید، ماهیچه‌های بدن شما به اکسیژن و انرژی بیشتری نیاز دارند. بنابراین، قلب شما باید سریع‌تر و قوی‌تر بتپد تا خون بیشتری را به این ماهیچه‌ها برساند. به همین دلیل است که هنگام دویدن یا بازی، ضربان قلب شما بالا می‌رود.
پس از پایان ورزش، قلب به تدریج به حالت عادی بازمی‌گردد. هرچه بدن شما سالم‌تر و ورزیده‌تر باشد، این بازگشت به حالت عادی سریع‌تر اتفاق می‌افتد. این یک نشانه‌ی خوب از سلامت قلب و عروق است.
برای محاسبه‌ی حداکثر ضربان قلب مجاز در حین ورزش برای افراد سالم، از فرمول ساده‌ای استفاده می‌شود:
مثال: برای یک نوجوان 15 ساله، حداکثر ضربان قلب حدوداً اینگونه محاسبه می‌شود: $ 208 - (0.7 \times 15) = 208 - 10.5 = 197.5 $
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. گاهی اوقات در مواقع هیجان، استرس، ورزش یا حتی مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار مثل قهوه، قلب سریع‌تر می‌زند که کاملاً طبیعی است. اما اگر تپش قلب بدون دلیل مشخص، بسیار شدید یا همراه با سرگیجه و درد قفسه سینه رخ دهد، باید به پزشک مراجعه کرد.
قلب ورزشکاران به دلیل تمرین مداوم، قوی‌تر و بزرگ‌تر شده است. بنابراین در هر بار ضربان، خون بیشتری را پمپاژ می‌کند. در نتیجه، برای رساندن خون کافی به تمام بدن، نیاز به تپیدن به تعداد دفعات کمتر دارد. این یک نشانه از سلامت بالای سیستم قلبی عروقی (cardiovascular system)2 است.
عواملی مانند هیجان، استرس، تب و بیماری، کم‌آبی بدن، برخی داروها، و حتی دمای هوا می‌توانند ضربان قلب را موقتاً افزایش یا کاهش دهند. همچنین، احساسات قوی مانند ترس یا خوشحالی شدید نیز باعث تغییر در ضربان قلب می‌شوند.
ضربان قلب شما یک نشانه‌ی حیاتی و نشانگر به سلامت داخلی بدن شماست. یادگیری نحوهٔ اندازه‌گیری و درک تغییرات آن به شما کمک می‌کند تا با بدن خود بیشتر آشنا شوید و اهمیت فعالیت بدنی و سبک زندگی سالم را بهتر درک کنید. توجه به این ریتم منظم، گام اول در مسیر مراقبت از خود است.
پاورقی
1 ضربان قلب (Heart Rate): تعداد دفعات انقباض قلب در یک دقیقه.
2 Cardiovascular: مربوط به قلب و رگ‌های خونی.
3 اکسیژن (Oxygen): گازی ضروری برای تنفس سلول‌ها.