موجود زنده: شگفتیهای جهان پیرامون ما
ویژگیهای کلیدی که یک موجود را زنده میکنند
چگونه میتوانیم بفهمیم یک چیز زنده است یا نه؟ دانشمندان بر اساس چند ویژگی مهم، موجودات زنده را از غیرزنده تشخیص میدهند. اگر چیزی همهٔ این ویژگیها را داشته باشد، یک موجود زنده محسوب میشود.
ویژگی | توضیح | مثال |
---|---|---|
سازمانیافتگی سلولی | همهٔ موجودات زنده از یک یا چند واحد کوچک به نام سلول ساخته شدهاند. | بدن انسان از حدود 37 تریلیون سلول تشکیل شده است. |
تغذیه | برای کسب انرژی و مواد لازم برای رشد و ترمیم، به غذا نیاز دارند. | گیاهان با فتوسنتز غذا میسازند. گوسفند علف میخورد. |
تنفس | انرژی را از غذایی که میخورند آزاد میکنند. | ما اکسیژن را تنفس میکنیم و دیاکسید کربن دفع میکنیم. |
دفع | مواد زائد و سمی تولید شده در بدن را خارج میکنند. | تعریق، ادرار کردن و دفع دیاکسید کربن. |
واکنش به محرکها | به تغییرات محیطی مانند نور، دما یا لمس پاسخ میدهند. | گل آفتابگردان به سمت نور میچرخد. شما دست خود را از اجاق داغ عقب میکشید. |
حرکت | قسمتی از بدن یا تمام بدن میتواند حرکت کند. | دویدن یک خرگوش، بسته شدن برگهای گیاه حساس (میموسا). |
رشد | اندازه و تعداد سلولهای آن افزایش مییابد. | تبدیل یک بذر کوچک به یک درخت تنومند. |
تولیدمثل | میتوانند موجوداتی شبیه به خود به وجود آورند. | گذاشتن تخممرغ توسط پرنده، زایمان یک گربه، تولید هاگ توسط کپک. |
سلول: واحد بنیادی و ساختمانی حیات
همهٔ موجودات زنده از سلول ساخته شدهاند. سلول مانند آجرهای ساختمان یک خانه است. برخی موجودات، مانند باکتریها، فقط از یک سلول تشکیل شدهاند که به آنها تکسلولی۳ میگویند. موجودات دیگر، مانند انسانها و درختان، از میلیاردها سلول مختلف ساخته شدهاند که به آنها چندسلولی۴ میگویند. سلولها اعمال مختلفی مانند تولید انرژی، ساختن پروتئین و ذخیرهی مواد را انجام میدهند.
قسمت سلول | عملکرد | مقایسه (گیاهی در مقابل جانوری) |
---|---|---|
هسته۷ | فرماندهی سلول و ذخیره اطلاعات وراثتی (DNA) | در هر دو نوع سلول وجود دارد. |
سیتوپلاسم۸ | مادهای ژلهای که اندامکهای سلول در آن شناورند. | در هر دو نوع سلول وجود دارد. |
دیوارهٔ سلولی | لایهای محکم که از سلول محافظت و به آن شکل میدهد. | فقط در گیاهان |
کلروپلاست | اندامکی که فرآیند فتوسنتز را انجام میدهد. | فقط در گیاهان |
واکوئل۹ | کیسهای برای ذخیرهٔ آب و مواد غذایی. | در گیاهان بسیار بزرگ است. در جانوران کوچک یا متعدد است. |
تنوع شگفتانگیز: سلسلههای اصلی موجودات زنده
برای درک بهتر دنیای جانداران، دانشمندان آنها را بر اساس شباهتهایشان در گروههای بزرگی به نام «سلسله»۱۰ دستهبندی میکنند. این کار مانند طبقهبندی کتابها در یک کتابخانه بر اساس موضوع است.
نام سلسله | ویژگیهای کلیدی | مثالها |
---|---|---|
گیاهان۱۱ | غذا را خودشان از طریق فتوسنتز میسازند. معمولاً ثابت هستند. | گل رز، بلوط، گندم، سرخس |
جانوران۱۲ | برای غذا به دیگر موجودات وابستهاند. اغلب میتوانند حرکت کنند. | انسان، پروانه، ماهی، فیل |
قارچها۱۳ | غذا را از مواد پوسیده جذب میکنند. دیوارهٔ سلولی دارند. | قارچ خوراکی، کپک نان، مخمر |
آغازیان۱۴ | معمولاً تکسلولی و در آب زندگی میکنند. | آمیب، پارامسی، جلبکهای تکسلولی |
باکتریها۱۵ | تکسلولی و فاقد هستهٔ واقعی. تقریباً در همه جا یافت میشوند. | باکتریهای موجود در ماست، باکتریهای عامل گلودرد |
نگاهی به یک فرآیند حیاتی: فتوسنتز در عمل
فتوسنتز یکی از مهمترین فرآیندهای کرهٔ زمین است که توسط گیاهان، جلبکها و برخی باکتریها انجام میشود. در این فرآیند، انرژی نور خورشید به انرژی شیمیایی ذخیره شده در غذا تبدیل میشود. این کار در کلروپلاست سلولهای گیاهی اتفاق میافتد. معادلهٔ کلی فتوسنتز به صورت زیر است:
این فرمول نشان میدهد که گیاه، دیاکسید کربن و آب را با استفاده از انرژی نور خورشید میگیرد و به گلوکز (یک نوع قند که غذاست) و اکسیژن تبدیل میکند. اکسیژنی که ما تنفس میکنیم، محصول این واکنش است!
مثال: یک درخت سیب را در نظر بگیرید. برگهای آن مانند یک کارخانهٔ کوچک عمل میکنند. آنها نور خورشید، دیاکسید کربن هوا و آبی که از ریشهها میآید را میگیرند و از آنها سیبهای شیرین و اکسیژن تولید میکنند.
پرسشهای متداول و باورهای نادرست
- کوچکترین: باکتریها و آرکیها۱۶ هستند که اندازهای در حد چند میکرون (هزارم میلیمتر) دارند. حتی موجوداتی به نام «نانوباکتری» نیز پیشنهاد شدهاند که حتی کوچکتر هستند.
- بزرگترین: از نظر حجم و وزن، نهنگ آبی بزرگترین جانور است. اما از نظر مساحت، یک ارگانیسم قارچی در جنگلهای اورگن آمریکا پیدا شده که وسعتی بیش از 1600 هکتار دارد و به عنوان بزرگترین موجود زنده شناخته میشود!
پاورقی
۱ موجود زنده (Living Organism)
۲ سلول (Cell)
۳ تکسلولی (Unicellular)
۴ چندسلولی (Multicellular)
۵ دیوارهٔ سلولی (Cell Wall)
۶ کلروپلاست (Chloroplast)
۷ هسته (Nucleus)
۸ سیتوپلاسم (Cytoplasm)
۹ واکوئل (Vacuole)
۱۰ سلسله (Kingdom)
۱۱ گیاهان (Plantae)
۱۲ جانوران (Animalia)
۱۳ قارچها (Fungi)
۱۴ آغازیان (Protista)
۱۵ باکتریها (Bacteria)
۱۶ آرکیها (Archaea)