پلور: پرده‌های محافظ ریه‌های شما
پلور چیست و از چه چیزی ساخته شده است؟
پلور1 یک غشای نازک و ظریف است که دقیقاً مانند یک بسته‌بندی محافظ، ریه‌های شما و همچنین دیواره داخلی قفسه سینه‌تان را می‌پوشاند. تصور کنید ریه‌های شما دو بالون بسیار حساس هستند. پلور مانند یک پوشش پلاستیکی نرم و مرطوب است که از این بالون‌ها در برابر ساییده شدن به دنده‌ها محافظت می‌کند. این پرده از دو لایه تشکیل شده است:
- پلور جداری2: این لایه بیرونی است که به دیواره قفسه سینه، دنده‌ها و عضلات بین دنده‌ای می‌چسبد.
- پلور احشایی3: این لایه داخلی است که مستقیماً به خود ریه‌ها چسبیده است.
بین این دو لایه، یک فضای بسیار باریک به نام فضای پلور4 وجود دارد. این فضا خالی نیست؛ بلکه با مقدار بسیار کمی (10 تا 20 میلی‌لیتر) از یک مایع لغزنده به نام مایع پلور5 پر شده است. وجود این مایع مانند روغن بین دو قطعه فلز است که اصطکاک را از بین می‌برد.
وظایف اصلی پلور: یک قهرمان خاموش
پلور چندین کار بسیار مهم را انجام می‌دهد که بدون آنها نفس کشیدن غیرممکن یا بسیار دردناک می‌شد.
| وظیفه | توضیح | تشبیه |
|---|---|---|
| کاهش اصطکاک | مایع بین دو لایه مانند یک لایه روان‌ساز عمل می‌کند و مانع از ساییده شدن ریه‌ها به دیواره قفسه سینه در هنگام تنفس می‌شود. | دو تکه یخ که روی هم می‌لغزند. |
| ایجاد فشار منفی | فضای پلور همیشه فشار کمتری نسبت به فشار هوای داخل ریه‌ها دارد. این فشار منفی مانند یک «مکش» عمل کرده و ریه‌ها را در حالت باز و آماده برای پذیرش هوا نگه می‌دارد. | دو صفحه شیشه‌ای که یک قطره آب بین آنها باشد؛ جدا کردن آنها سخت است. |
| حفاظت فیزیکی | پلور مانند یک بالشتک یا ضربه‌گیر، ریه‌های ظریف را در برابر ضربات و فشارهای خارجی محافظت می‌کند. | بسته‌بندی حباب‌دار محافظ اطراف یک کالای شکستنی. |
فشار منفی در فضای پلور با فرمول $P_{pleural}
وقتی پلور بیمار می‌شود: شایع‌ترین مشکلات
اگر در پلور مشکلی به وجود بیاید، تنفس می‌تواند بسیار دردناک و سخت شود. در اینجا به سه مشکل رایج اشاره می‌کنیم:
۱. پلورزی (Pleurisy) یا التهاب پلور: این بیماری زمانی رخ می‌دهد که یکی از لایه‌های پلور به دلیل عفونت (مثل ذات‌الریه) یا یک بیماری خودایمنی ملتهب می‌شود. وقتی این دو لایه ملتهب به هم ساییده می‌شوند، درد تیزی ایجاد می‌کنند که با هر نفس عمیق، سرفه یا عطسه بدتر می‌شود.
۲. افیوژن پلور (Pleural Effusion): در این حالت، مقدار مایع در فضای پلور به طور غیرعادی افزایش می‌یابد. این مانند آن است که یک نشت کوچک در سیستم ایجاد شود و فضای بین دو لایه پر از آب شود. این مایع اضافی به ریه‌ها فشار آورده و باعث می‌شود نتوانند به طور کامل باز شوند و فرد احساس تنگی نفس کند.
۳. پنوموتوراکس (Pneumothorax): این یک وضعیت اورژانسی است که در آن هوا به داخل فضای پلور نفوذ می‌کند. ورود هوا باعث از بین رفتن فشار منفی می‌شود. در نتیجه، ریه روی همان سمت می‌تواند روی خود جمع شود ( like a balloon that deflates). این حالت می‌تواند به دلیل یک آسیب خارجی (مثل شکستگی دنده) یا به طور خودبه‌خودی در افراد جوان و لاغر رخ دهد.
پلور در عمل: از مطب دکتر تا اورژانس
درک کارکرد پلور به پزشکان کمک می‌کند تا بیماری‌های ریوی را تشخیص و درمان کنند. برای مثال، وقتی بیماری با درد قفسه سینه و تنگی نفس به اورژانس مراجعه می‌کند، پزشک با گوش دادن به صدای تنفس او با گوشی پزشکی (استتوسکوپ) می‌تواند مشکل را تشخیص دهد. در حالت عادی، صدای ساییده شدن دو لایه پلور به هم شنیده نمی‌شود. اما در بیماری پلورزی، صدایی خش‌دار به نام «پلورال راب» شنیده می‌شود که شبیه صدای چرمی است که روی چرم دیگر مالیده می‌شود.
برای درمان افیوژن پلور، پزشکان گاهی از یک روش ساده استفاده می‌کنند: آنها یک لوله نازک را بین دنده‌ها وارد فضای پلور می‌کنند تا مایع اضافی را بیرون بکشند. این کار بلافاصله فشار روی ریه را برداشته و به بیمار اجازه می‌دهد راحت‌تر نفس بکشد. این روش «توراسنتز» نام دارد.
پرسش‌های مهم و اشتباهات رایج
خیر. تقریباً همه پستانداران و همچنین پرندگان و خزندگان دارای سیستم پلور هستند. زیرا آنها نیز مانند ما به یک سیستم تنفسی کارآمد نیاز دارند که بتواند با حرکت قفسه سینه هماهنگ شود.
در برخی عمل‌های جراحی بزرگ ریه، گاهی لازم است پلور آسیب‌دیده برداشته شود. بدن می‌تواند تا حدی با این شرایط کنار بیاید و بافت اسکار (جای زخم) تشکیل دهد که تا حدودی نقش پلور را ایفا کند، اما عملکرد تنفسی هرگز به حالت ایده‌آل خود بازنمی‌گردد. بنابراین پلور برای تنفس سالم ضروری است.
خیر. اگرچه درد ناشی از التهاب پلور اغلب در پهلو احساس می‌شود، اما این ناحیه می‌تواند به دلایل بسیار دیگری مانند کشیدگی عضله، مشکل کلیوی یا حتی مشکلات گوارشی نیز درد بگیرد. پزشکان برای تشخیص دقیق، از آزمایش‌های تصویربرداری مانند عکس‌برداری با اشعه ایکس یا سونوگرافی استفاده می‌کنند.
پاورقی
1 پلور (Pleura): غشای دو لایه‌ای که ریه‌ها و حفره قفسه سینه را می‌پوشاند.
2 پلور جداری (Parietal Pleura): لایه بیرونی پلور که به دیواره قفسه سینه متصل است.
3 پلور احشایی (Visceral Pleura): لایه داخلی پلور که مستقیماً به سطح ریه‌ها چسبیده است.
4 فضای پلور (Pleural Space): فضای بسیار باریک بین دو لایه پلور که با مایع پر شده است.
5 مایع پلور (Pleural Fluid): مایع لغزنده موجود در فضای پلور که باعث کاهش اصطکاک می‌شود.