زیستگاه چیست؟
زیستگاه چه چیزهایی را شامل می‌شود؟
هر موجود زنده‌ای، از یک کرم کوچک تا یک فیل بزرگ، در مکانی زندگی می‌کند که به آن زیستگاه می‌گوییم. یک زیستگاه خوب، همه‌ی نیازهای اصلی یک موجود زنده را برآورده می‌کند. تصور کنید خانه‌ی شما فقط یک اتاق خالی باشد؛ آیا می‌توانید در آن زندگی کنید؟ مسلماً نه! شما به غذا، آب، وسایل خواب و فضایی برای بازی نیاز دارید. برای حیوانات و گیاهان نیز دقیقاً همین طور است.
چهار جزء اصلی هر زیستگاه عبارت‌اند از:
| عنوان جزء | توضیح | مثال برای یک خرگوش |
|---|---|---|
| غذا | منبع انرژی برای رشد و زنده ماندن | علف، برگ‌ها و ریشه‌های گیاهان |
| آب | برای نوشیدن و گاهی زندگی کردن | چشمه‌ها، رودخانه‌ها یا حتی شبنم روی گیاهان |
| پناهگاه | محلی برای در امان ماندن از خطرها و استراحت | لانه‌ای که در زیر زمین حفر می‌کند |
| فضا | محیط کافی برای حرکت، رشد و پیدا کردن جفت | یک چمنزار یا جنگل با وسعت کافی |
انواع زیستگاه‌های اصلی در کرهٔ زمین
کرهٔ زمین خانه‌ی انواع بسیار زیادی از موجودات زنده است. به همین دلیل، زیستگاه‌های گوناگونی در آن به وجود آمده‌اند. هر کدام از این زیستگاهها شرایط خاص خود را دارند و موجودات ساکن در آن‌ها، خود را با آن شرایط وفق داده‌اند. این تطابق۲ باعث شده که مثلاً یک شتر نتواند در قطب شمال زندگی کند و یک پنگوئن نتواند در بیابان زندگی کند.
| نام زیستگاه | ویژگی‌های اصلی | نمونه‌ای از ساکنان |
|---|---|---|
| جنگل۳ | باران فراوان، درختان بلند، سایه‌ی زیاد | میمون، ببر، پرندگان رنگارنگ |
| اقیانوس۴ | آب شور، عمق بسیار زیاد، نور کم در اعماق | نهنگ، ماهی مرکب، ماهی‌های رنگارنگ |
| بیابان۵ | باران بسیار کم، گرمای روز و سرمای شب | شتر، مارمولک، انواع کاکتوس |
| قطب۶ | دمای بسیار پایین، پوشیده از برف و یخ | پنگوئن، خرس قطبی، روباه قطبی |
یک آزمایش کوچک: ساختن زیستگاه مینیاتوری
حالا بیایید با یک مثال ساده، مفهوم زیستگاه را بهتر درک کنیم. شما می‌توانید یک زیستگاه کوچک برای یک کرم خاکی یا یک حلزون درست کنید. به این کار "تراریوم"۷ یا "زیستگاه مینیاتوری" می‌گویند.
روش کار:
۱. ابتدا سنگ‌ریزه‌ها را کف ظرف بریزید. این کار برای زهکشی۸ و خروج آب اضافی است.
۲. سپس لایه‌ای از خاک روی سنگ‌ها بریزید. خاک خانه‌ی کرم شما خواهد بود.
۳. چند برگ یا تکه میوه روی خاک بگذارید. این‌ها غذای کرم شما هستند.
۴. کرم خاکی را به آرامی روی خاک قرار دهید.
۵. درب ظرف را ببندید (اما چند سوراخ کوچک برای ورود هوا روی آن ایجاد کنید) و آن را در جای خنک و به دور از نور مستقیم خورشید قرار دهید.
حالا شما یک زیستگاه کوچک ساخته‌اید! شما به کرم خود غذا (برگ‌ها)، پناهگاه (خاک)، آب (رطوبت داخل خاک) و فضا (ظرف شیشه‌ای) داده‌اید. اگر هر یک از این چیزها را از آن بگیرید، کرم شما نمی‌تواند به زندگی خود ادامه دهد.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. گیاهان نیز زیستگاه دارند. برای مثال، یک درخت بلوط، زیستگاهش جنگل است و یک کاکتوس، زیستگاهش بیابان. حتی قارچ‌ها و باکتری‌های بسیار ریز نیز هر کدام در زیستگاه مخصوص به خود زندگی می‌کنند.
بعضی حیوانات مانند "خرس آبی"۹ بسیار انعطاف‌پذیر هستند و می‌توانند در زیستگاه‌های مختلفی زندگی کنند. اما بیشتر حیوانات فقط به یک نوع زیستگاه خاص عادت کرده‌اند. اگر آن زیستگاه از بین برود، آن حیوان به شدت در خطر نابودی قرار می‌گیرد.
فعالیت‌های انسان‌ها مانند قطع درختان جنگل، آلوده کردن آب رودخانه‌ها و دریاها، و گسترش شهرها به سوی طبیعت، بزرگ‌ترین خطر برای زیستگاهها هستند. وقتی ما جنگلی را نابود می‌کنیم، در واقع خانه‌ی هزاران حیوان و گیاه را از بین می‌بریم.
پاورقی
۱. زیستگاه (Habitat): به محیط طبیعی زندگی یک موجود زنده گفته می‌شود.
۲. تطابق (Adaptation): به ویژگی‌های جسمی یا رفتاری گفته می‌شود که به یک موجود زنده کمک می‌کند در زیستگاه خود بهتر زنده بماند.
۳. جنگل (Forest): یک ناحیهٔ وسیع پوشیده از درختان و گیاهان انبوه.
۴. اقیانوس (Ocean): پهنه‌ی بسیار بزرگ آب شور.
۵. بیابان (Desert): منطقه‌ای با بارندگی بسیار کم.
۶. قطب (Polar Region): مناطق بسیار سرد اطراف قطب شمال و قطب جنوب.
۷. تراریوم (Terrarium): یک محیط شیشه‌ای بسته یا نیمه‌بسته که در آن شرایط یک زیستگاه کوچک برای گیاهان یا جانوران کوچک شبیه‌سازی می‌شود.
۸. زهکشی (Drainage): خروج آب اضافی از خاک.
۹. خرس آبی (Raccoon): پستانداری که توانایی زندگی در جنگل، حاشیهٔ شهرها و نزدیکی منابع آب را دارد.