طوفان چیست و چه خسارت‌هایی به همراه دارد؟
طوفان چگونه به وجود می‌آید؟
برای تشکیل یک طوفان، به چند عامل کلیدی نیاز است: هوای گرم و مرطوب، یک منطقهٔ کم‌فشار و گرمایش نابرابر سطح زمین. هوای گرم به دلیل سبکی به سمت بالا حرکت می‌کند. با بالا رفتن، این هوا سرد شده و بخار آب موجود در آن به قطرات ریز آب تبدیل می‌شود و ابر تشکیل می‌دهد. این فرآیند، انرژی گرمایی را آزاد می‌کند که باعث می‌شود هوای بیشتری به سمت بالا کشیده شود. این چرخه مدام تکرار شده و سیستم طوفانی تقویت می‌شود.
یک مثال ساده: وقتی شما آب را در یک قابلمه می‌جوشانید، حباب‌های بخار گرم به بالا می‌روند و هوای خنک‌تر جای آن‌ها را می‌گیرد. تشکیل طوفان نیز یک چرخهٔ مشابه اما در مقیاسی بسیار بزرگ‌تر است.
انواع مختلف طوفان‌ها
همهٔ طوفان‌ها شبیه به هم نیستند و بسته به محل تشکیل و قدرت آن‌ها، نام‌های مختلفی دارند.
| نام طوفان | محل تشکیل | ویژگی‌های کلیدی |
|---|---|---|
| تندری (رعد و برقی) | سراسر جهان | بارش شدید، رعد و برق، وزش بادهای تند، گاهی تگرگ |
| تورنادو (تندباد) | غالباً در آمریکا | قیف ابری چرخان با بادهایی با سرعت فوق‌العاده زیاد؛ بسیار مخرب اما کوچک و کوتاه‌مدت |
| طوفان حاره‌ای (هوریکان/تایفون) | اقیانوس‌های گرم | سیستم‌های عظیم با چشم آرام در مرکز؛ بادهای شدید، باران سیل‌آسا و امواج خروشان |
| طوفان گرد و غبار یا شن | مناطق خشک و بیابانی | دیواری از گرد و خاک یا شن که دید را به صفر می‌رساند و باعث مشکلات تنفسی می‌شود |
مقیاس‌های اندازه‌گیری قدرت طوفان
دانشمندان برای طبقه‌بندی قدرت طوفان‌ها از مقیاس‌های مختلفی استفاده می‌کنند. برای مثال، قدرت تورنادوها با مقیاس فوجیتا و قدرت طوفان‌های حاره‌ای با مقیاس سافیر-سیمپسون سنجیده می‌شود. این مقیاس‌ها به مردم و مسئولان کمک می‌کنند تا میزان خطر و تخریب احتمالی را درک کنند.
این مقیاس طوفان‌ها را در ۵ دسته از ۱ (ضعیف‌ترین) تا ۵ (فاجعه‌بار) رتبه‌بندی می‌کند. سرعت باد در یک طوفان دسته ۵ از 252 km/h فراتر می‌رود و می‌تواند باعث «نابودی کامل ساختمان‌ها» شود.
خسارت‌های مستقیم و فوری طوفان
خسارت‌های ناشی از طوفان را می‌توان به دو دستهٔ مستقیم (کوتاه‌مدت) و غیرمستقیم (بلندمدت) تقسیم کرد. خسارت‌های مستقیم بلافاصله و در اثر نیروی فیزیکی طوفان رخ می‌دهند.
| نوع خسارت | توضیح | مثال |
|---|---|---|
| خسارت بادی | بادهای شدید می‌توانند ساختمان‌ها را ویران، سقف‌ها را کنده و اشیاء پرتاب‌شونده را به projectileهای مرگبار تبدیل کنند. | کنده شدن درختان بزرگ، پرتاب شدن تیرهای چراغ برق، تخریب کامل خانه‌های پیش‌ساخته |
| خسارت سیلابی | بارش‌های سنگین و طغیان رودخانه‌ها منجر به آب‌گرفتگی معابر، تخریب زیرساخت‌ها و غرقابی شدن مناطق می‌شود. | شسته شدن جاده‌ها، زیر آب رفتن خودروها و طبقات همکف ساختمان‌ها، آسیب به سدها |
| تخریب توسط امواج | در طوفان‌های حاره‌ای، امواج طوفانی (storm surge) مخرب‌ترین عامل هستند و ساحل را با حجم عظیمی از آب درمی‌نوردند. | نابودی شهرهای ساحلی، شسته شدن کامل خانه‌های کنار دریا، نفوذ آب شور به خشکی |
خسارت‌های غیرمستقیم و بلندمدت
پس از فروکش کردن طوفان، جوامع با چالش‌های بلندمدت و پرهزینه‌ای روبرو می‌شوند که گاهی از خسارت‌های اولیه نیز سخت‌تر هستند.
- خسارت‌های اقتصادی: تعطیلی کسب‌وکارها، از بین رفتن محصولات کشاورزی، افزایش هزینه‌های بازسازی و افزایش قیمت مواد اولیه. برای مثال، طوفان «کاترینا» در آمریکا خسارتی حدود 125 میلیارد دلار به بار آورد.
- مشکلات بهداشتی: شیوع بیماری‌های واگیردار به دلیل آلودگی آب‌های آشامیدنی، وجود پشه‌ها و ازدحام جمعیت در پناهگاه‌های موقت. همچنین مشکلات روحی و روانی مانند استرس پس از سانحه [1] در بازماندگان بسیار شایع است.
- خسارت‌های زیست‌محیطی: آلودگی آب‌ها بر اثر نشت فاضلاب و مواد شیمیایی، از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی و مرگ حیوانات. فرسایش شدید سواحل نیز از دیگر پیامدهای مهم است.
راهکارهای علمی برای مقابله و کاهش خسارت
انسان‌ها با استفاده از علم و فناوری می‌توانند آمادگی خود را افزایش داده و خسارت‌های طوفان را به حداقل برسانند. این راهکارها در سه مرحلهٔ قبل، حین و بعد از طوفان اجرا می‌شوند.
۱. قبل از طوفان (آمادگی):
- هشدار به موقع: سازمان‌های هواشناسی با استفاده از ماهواره‌ها و رادارهای پیشرفته، مسیر و قدرت طوفان را پیش‌بینی و به مردم هشدار می‌دهند.
- ساختمان‌سازی مقاوم: طراحی ساختمان‌ها در مناطق پرخطر باید به گونه‌ای باشد که در برابر بادهای شدید و سیل مقاومت کند. استفاده از پنجره‌های ضد طوفان و تقویت سقف‌ها نمونه‌هایی از این کار است.
- آماده‌سازی کیت اضطراری: داشتن یک کیت شامل آب، غذای غیر فاسدشدنی، چراغ قوه، رادیو، باتری، داروهای ضروری و مدارک مهم.
۲. حین طوفان (ایمنی): مهم‌ترین کار، پناهگیری در یک مکان امن است. دوری از پنجره‌ها، پناهگیری در زیرزمین یا اتاق‌های داخلی طبقات پایین و گوش دادن به اخبار و دستورالعمل‌های رسمی.
۳. بعد از طوفان (بازسازی): بازگشت به خانه فقط پس از اعلام ایمنی مسئولان، بررسی آسیب‌ها با دقت، دوری از خطوط برق افتاده و آب‌های راکد که ممکن است آلوده باشند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: این یک اشتباه بزرگ و بسیار خطرناک است. باز کردن پنجره‌ها فقط بادهای مخرب و باران را به داخل خانه هدایت می‌کند و احتمال آسیب‌دیدگی را افزایش می‌دهد. بهترین کار این است که همهٔ پنجره‌ها و درها را کاملاً بسته و در یک اتاق داخلی و بدون پنجره پناه بگیرید.
پاسخ: از نظر علمی، همهٔ آن‌ها یک پدیده هستند: طوفان حاره‌ای. فقط نام آن‌ها بسته به محل تشکیل متفاوت است. به طوفان‌های اقیانوس اطلس و شرق اقیانوس آرام هوریکان، به طوفان‌های غرب اقیانوس آرام تایفون و به طوفان‌های اقیانوس هند و جنوب سیکلون گفته می‌شود.
پاسخ: دانشمندان معتقدند تغییرات آب‌وهوایی لزوماً تعداد طوفان‌ها را افزایش نمی‌دهد، اما باعث می‌شود طوفان‌ها قدرتمندتر شوند. دلیل آن ساده است: گرم‌تر شدن آب اقیانوس‌ها سوخت بیشتری (یعنی رطوبت و گرمای بیشتر) در اختیار طوفان‌ها قرار می‌دهد و در نتیجه احتمال تشکیل طوفان‌های دسته ۴ و ۵ را افزایش می‌دهد.
پاورقی
[1] PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder): اختلال استرس پس از سانحه. یک condition سلامت روان که می‌تواند پس از تجربه یک رویداد شدیداً traumatizing رخ دهد و با flashbackها، کابوس و اضطراب شدید همراه است.