آکنه[1]: بلوغ، پوست و نبرد با جوشها
آکنه چیست و چگونه شکل میگیرد؟
برای درک آکنه، اول باید ساختار پوست را بشناسیم. پوست ما دارای منافذ ریزی است که هر کدام به یک غدهٔ چربی[2] و یک فولیکول مو[3] متصل هستند. کار این غدهها، تولید مادهای چرب به نام سبوم[4] است که برای نرم نگه داشتن پوست و مو ضروری است.
در زمان بلوغ، سطح هورمونهایی مثل آندروژن[5] افزایش مییابد. این هورمونها به غدد چربی پیام میدهند: «سبوم بیشتری تولید کن!» وقتی سبوم بیش از حد تولید شود و همراه با سلولهای مردهٔ پوست، منفذ را مسدود کند، شرایط برای تشکیل آکنه فراهم میشود. این فرآیند را میتوان در یک فرمول ساده خلاصه کرد:
انواع مختلف ضایعات آکنه: از جوش سرسیاه تا کیست
همهٔ جوشها یکسان نیستند! آکنه به اشکال مختلفی ظاهر میشود که به دو دستهٔ اصلی غیرالتهابی و التهابی تقسیم میشوند. شناخت نوع جوش به انتخاب درمان مناسب کمک میکند.
| نوع ضایعه | ویژگیها و ظاهر | دستهبندی | مثال کاربردی |
|---|---|---|---|
| جوش سرسیاه[7] | منفذ باز و مسدود شده؛ سر آن در تماس با هوا اکسید و تیره میشود. | غیرالتهابی | مانند لولهای که از دوده پر شده و سر آن باز است. |
| جوش سرسفید[8] | منفذ کاملاً بسته است و یک برجستگی سفید یا همرنگ پوست ایجاد میکند. | غیرالتهابی | مانند بالونی کوچک و بسته زیر سطح پوست. |
| پاپول[9] یا جوش قرمز | برجستگی کوچک، صورتی یا قرمز و ملتهب که ممکن است دردناک باشد. | التهابی | شبیه یک نیش پشهٔ کوچک و قرمز رنگ. |
| پوسچول[10] یا جوش چرکی | برجستگی قرمز با مرکز سفید یا زرد که پر از چرک (سلولهای سفید خون مرده) است. | التهابی | مانند پاپولی که سیستم ایمنی به آن حمله کرده و چرک تشکیل داده. |
| ندول[11] و کیست[12] | ضایعات بزرگ، سفت، عمیق و بسیار دردناک. کیست پر از مایع/چرک است. | التهابی شدید | نیاز به درمان پزشکی - شبیه یک تودهٔ زیرپوستی. |
عوامل تشدیدکننده: فراتر از هورمونها
در حالی که هورمونهای بلوغ بازیگر اصلی هستند، عوامل دیگری نیز میتوانند آکنه را بدتر کنند یا ایجاد آن را تحریک نمایند:
ژنتیک: اگر والدین شما در نوجوانی آکنه شدید داشتهاند، احتمال تجربهٔ آن در شما بیشتر است. این مانند به ارث بردن رنگ چشم است.
رژیم غذایی: مطالعات نشان میدهند که مصرف بیش از حد شیر (مخصوصاً شیر کمچرب) و غذاهایی با شاخص قند خون[13] بالا مثل نان سفید، شیرینی و چیپس ممکن است وضعیت آکنه را در برخی افراد تشدید کند. این غذاها سطح انسولین را بالا میبرند که به نوبهٔ خود میتواند بر هورمونهای مؤثر بر غدد چربی تأثیر بگذارد. رابطه را میتوان اینگونه نمایش داد:
$ \text{غذای پرکربوهیدرات} \uparrow \rightarrow \text{انسولین} \uparrow \rightarrow \text{فعالیت غدد چربی} \uparrow $
استرس: استرس مستقیماً باعث آکنه نمیشود، اما میتواند با افزایش ترشح هورمونهایی مثل کورتیزول، آن را بدتر کند.
محصولات آرایشی و مراقبتی: استفاده از کرمها، پمادها یا کرم پودرهای چرب که منافذ پوست را میبندند (کمدوژنیک[14]) میتوانند مشکلساز باشند.
سایش و فشار: مالش مداوم پوست، استفاده از کلاههای تنگ یا حتی نگه داشتن تلفن همراه روی گونه میتواند با ایجاد اصطکاک و گرما، منافذ را تحریک کند.
یک برنامه عملی روزانه برای مدیریت آکنه خفیف
برای آکنههای خفیف تا متوسط، رعایت یک روتین مراقبت از پوست ساده و مستمر میتواند بسیار مؤثر باشد. این برنامه شامل سه گام اصلی است:
| گام | هدف و نحوهٔ انجام | نمونه محصول/مادهٔ مؤثر | تکرار |
|---|---|---|---|
| ١. پاکسازی ملایم | حذف چربی اضافه، آلودگی و عرق بدون آسیب به سد پوستی. | پن یا ژل پاککننده غیرصابونی و فاقد چربی | 2 بار در روز (صبح و شب) |
| ٢. درمان موضعی | مقابله با باکتریها، کاهش التهاب و پیشگیری از بسته شدن منافذ. | بنزوئیل پراکسید[15] (برای باکتری)، سالیسیلیک اسید[16] (برای باز کردن منافذ) | طبق دستور پزشک یا برچسب محصول (معمولاً شب) |
| ٣. مرطوبکنندگی و محافظت | جلوگیری از خشکی پوست (که ممکن است چربی بیشتری تولید کند) و محافظت در برابر آفتاب. | مرطوبکننده و کرم ضدآفتاب فاقد چربی و غیرکمدوژنیک | 2 بار در روز (صبح: ضدآفتاب، شب: مرطوبکننده) |
مثال: علی، دانشآموز کلاس نهم، بعد از ورزش احساس میکرد پوستش چرب و جوشهایش قرمزتر میشود. او یاد گرفت بلافاصله پس از ورزش صورتش را با یک پاککننده ملایم بشوید و از دستزدن به جوشها خودداری کند. بعد از چند هفته، التهاب جوشهایش به طور محسوسی کاهش یافت.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
خیر، این یکی از مهمترین اشتباهات است. فشار دادن جوش باعث میشود محتوای باکتری و التهاب به لایههای عمقیتر پوست رانده شود. این کار میتواند باعث عفونت شدیدتر، افزایش مدت درمان، ایجاد جای جوش (اسکار[17]) و حتی گسترش آکنه به مناطق اطراف شود. بهترین کار، صبر کردن و استفاده از درمانهای موضعی است.
خیر. شستوشوی بیش از حد (بیش از 2-3 بار در روز) و استفاده از صابونهای خشن، پوست را خشک و تحریک میکند. پوست برای جبران این خشکی، ممکن است سبوم بیشتری تولید کند که وضعیت آکنه را بدتر میکند. پاکسازی ملایم کلید کار است.
اگرچه آکنه در بسیاری از نوجوانان پس از پایان بلوغ بهبود مییابد، اما این قاعدهٔ کلی نیست. برخی افراد تا بزرگسالی درگیر آن هستند. همچنین، اگر آکنه درمان نشود، ممکن است عواقب فیزیکی (جای جوش) و روانی (کاهش اعتماد به نفس) به همراه داشته باشد. بنابراین، مدیریت و درمان مناسب در هر سنی مهم است.
پاورقی
[1] آکنه (Acne Vulgaris).
[2] غدهٔ چربی (Sebaceous Gland).
[3] فولیکول مو (Hair Follicle).
[4] سبوم (Sebum): چربی طبیعی پوست.
[5] آندروژن (Androgen): گروهی از هورمونهای جنسی مردانه که در زنان نیز به مقدار کمتر وجود دارد.
[6]پیاکنه (Cutibacterium acnes): باکتری که به طور طبیعی روی پوست زندگی میکند و در منافذ مسدود شده ممکن است تکثیر بیش از حد یابد.
[7] جوش سرسیاه (Blackhead) یا کمدون باز (Open Comedone).
[8] جوش سرسفید (Whitehead) یا کمدون بسته (Closed Comedone).
[9] پاپول (Papule).
[10] پوسچول (Pustule).
[11] ندول (Nodule).
[12] کیست (Cyst).
[13] شاخص قند خون (Glycemic Index): نشان میدهد یک مادهٔ غذایی با چه سرعتی قند خون را بالا میبرد.
[14] کمدوژنیک (Comedogenic): قابلیت بستن منافذ پوست.
[15] بنزوئیل پراکسید (Benzoyl Peroxide): ضد باکتری و ضد التهاب.
[16] سالیسیلیک اسید (Salicylic Acid): کمک به لایهبرداری و باز کردن منافذ مسدود.
[17] اسکار (Scar): جای زخم یا جوش.
