حساسیت پوستی: وقتی پوست شما فریاد میزند!
پوست شما، سدی هوشمند اما حساس
حساسیت پوستی چیست و چرا رخ میدهد؟
پوست بزرگترین اندام بدن ماست و مانند یک دیوار دفاعی قوی عمل میکند. اما گاهی این سد دفاعی، برخی مواد شیمیایی بیضرر یا کمضرر را به عنوان یک «مهاجم خطرناک» شناسایی میکند! این شناسایی اشتباه، باعث آغاز یک جنگ کوچک در پوست میشود. سلولهای سیستم ایمنی۶ به ماده مورد نظر حمله میکنند و این حمله، خود را به صورت قرمزی، خارش، سوزش یا حتی تاول نشان میدهد. به این واکنش «حساسیت پوستی» میگوییم.
دو مکانیسم اصلی برای این واکنش وجود دارد:
- درماتیت تماسی تحریکی۷: این رایجترین نوع است. در اینجا ماده شیمیایی مستقیم به سد پوستی آسیب فیزیکی میزند، مثل آسیبی که مالش یک سیم ظرفشویی زبر به دست میزند. این واکنش میتواند پس از اولین تماس رخ دهد. مثال: استفاده طولانی از یک شوینده قوی بدون دستکش.
- درماتیت تماسی آلرژیک۸: این نوع پیچیدهتر است. در این حالت، سیستم ایمنی بدن ابتدا نسبت به یک ماده خاص (آلرژن) «حساس» میشود و در تماسهای بعدی، واکنش شدید آلرژیک نشان میدهد. مثل کسی که به نیکل موجود در بدلیجات حساسیت دارد.
متهمان ردیف اول: چه موادی بیشتر ایجاد حساسیت میکنند؟
بسیاری از مواد تشکیل دهنده محصولات آرایشی و شوینده میتوانند محرک یا آلرژن باشند. شناخت آنها اولین قدم برای پیشگیری است.
| گروه مواد | مواد شایع | محل یافت | نوع واکنش |
|---|---|---|---|
| عطرها و اسانسها | ترکیبات معطر (میکس) | بیشتر محصولات معطر: لوسیون، صابون، عطر | آلرژیک قوی |
| نگهدارندهها | پارابنها۹، فرمالدئید۱۰ | کرمها، شامپوها، محصولات مایع | آلرژیک |
| سورفکتانتها (کفکنها) | سدیم لوریل سولفات۱۱ | شامپو، مایع دستشویی، خمیردندان | تحریکی |
| رنگها | پیپیدی۱۲ (حنای مصنوعی) | رنگ مو، تتوی موقت | آلرژیک قوی |
| ضدآفتابها | اکسی بنزون۱۳ | کرم و لوسیون ضدآفتاب | آلرژیک |
فرمول برخی از این مواد شیمیایی ساده را میتوان به صورت زیر نشان داد. مثلاً ساختار سدیم لوریل سولفات (SLS) که یک محرک رایج است، دارای یک سر آبدوست و یک دم آبگریز است که به کف کردن و حل کردن چربی کمک میکند. این قدرت حلکنندگی بالا میتواند چربیهای محافظ پوست را نیز از بین ببرد. به صورت نمادین، عملکرد آن را میتوان اینگونه نشان داد: $ چربی + SLS \rightarrow چربیِ حلشده در آب $. یا در واکنشهای آلرژیک، گاهی تعداد مولکولهای آلرژن (A) با پادتن۱۴ (B) ترکیب میشود: $ A + B \rightarrow AB \rightarrow التهاب $.
از کجا بفهمیم پوستمان حساس شده است؟ علائم و تشخیص
علائم حساسیت پوستی معمولاً در محل تماس با ماده ایجاد میشود و میتواند از چند دقیقه تا ۴۸ ساعت پس از تماس ظاهر شود.
- علائم خفیف تا متوسط: قرمزی، خارش، خشکی، احساس کشیدگی یا سوزش خفیف، پوستهریزی.
- علائم شدیدتر: تورم، ایجاد کهیر (برجستگیهای قرمز و خارشدار)، تاولهای ریز، ترک خوردگی و حتی ترشح مایع.
برای تشخیص، پزشک متخصص پوست از دو روش اصلی استفاده میکند:
- تاریخچهگیری دقیق: از شما درباره محصولات جدیدی که استفاده کردهاید، سؤال میپرسد.
- تست پچ۴: در این روش، مقدار کمی از مواد آلرژن شایع روی چسبهای مخصوص قرار داده و روی پوست پشت فرد چسبانده میشود. بعد از ۴۸ و ۷۲ ساعت، پوست از نظر واکنش بررسی میشود. ایجاد قرمزی در محل یک ماده خاص، نشاندهنده حساسیت به آن است.
راهکار عملی: چگونه از حساسیت پوستی جلوگیری کنیم؟
پیشگیری، کلید اصلی است. این راهکارها مانند قوانین سادهای برای محافظت از دیوار دفاعی بدن شما عمل میکنند:
- تست قبل از استفاده: همیشه قبل از استفاده از یک محصول جدید (مخصوصاً کرم یا رنگ مو)، آن را روی ناحیه کوچکی از پوست، معمولاً پشت گوش یا ساعد، تست کنید و ۲۴ تا ۴۸ ساعت صبر کنید.
- خواندن برچسب مواد تشکیلدهنده۵: یاد بگیرید نام مواد محرک و آلرژن شایع (مانند آنهایی که در جدول بالا آمد) را بشناسید و از محصولاتی که حاوی آنها هستند، پرهیز کنید. به دنبال محصولات «فاقد عطر»۱۵ یا «مخصوص پوستهای حساس» باشید.
- سادگی را انتخاب کنید: محصولاتی با لیست مواد تشکیل دهنده کوتاهتر، معمولاً ریسک کمتری دارند.
- محافظت فیزیکی: هنگام کار با شویندههای قوی یا مواد شیمیایی، حتماً از دستکش مناسب استفاده کنید.
- شستشوی ملایم: از آب خیلی داغ و شستشوی مکرر با صابونهای قوی خودداری کنید، چون چربی محافظ طبیعی پوست را از بین میبرند.
- مرطوبکنندگی: استفاده منظم از مرطوبکنندههای ساده و فاقد عطر، سد پوستی را تقویت میکند.
مثال عینی: سارا دانشآموزی است که پس از استفاده از یک لوسیون بدن جدید با رایحه گلهای وحشی، دچار خارش و قرمزی در بازوها شد. او با قطع استفاده از آن لوسیون و استفاده از یک مرطوبکننده ساده، پس از چند روز بهبود یافت. دفعه بعد، او یک لوسیون «فاقد عطر» خریداری کرد و قبل از استفاده گسترده، آن را روی ساعدش تست کرد و هیچ واکنشی مشاهده نکرد.
پرسشهای مهم و باورهای نادرست
پاسخ: خیر. آکنه ناشی از بسته شدن منافذ پوست و فعالیت باکتریهاست، در حالی که حساسیت پوستی یک واکنش التهابی به یک ماده خارجی است. علائم آن نیز متفاوت است: آکنه شامل جوشهای سرسیاه، سرسفید و کورکهای چرکی است، اما حساسیت بیشتر به صورت قرمزی یکنواخت، خارش و کهیر بروز میکند.
پاسخ: این یک باور نادرست است. بسیاری از مواد گیاهی مانند اسانس روغنی مرکبات، اسطوخودوس یا حتی گیاهان دارویی میتوانند محرکهای قوی یا آلرژن باشند. «طبیعی» بودن به معنای «بیخطر» بودن نیست. همیشه احتیاط و تست قبل از استفاده ضروری است.
پاسخ: ۱) بلافاصله استفاده از محصول مشکوک را قطع کنید. ۲) ناحیه را با آب خنک و ملایم بشویید. ۳) از مالش یا خاراندن پوست جدا خودداری کنید. ۴) از یک مرطوبکننده بسیار ملایم و بیخطر برای پوست استفاده کنید. اگر علائم شدید بود (مثل تورم زیاد یا تاولهای بزرگ)، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
پاورقی
۱ حساسیت پوستی (Skin Sensitivity / Dermatitis)
۲ محرک (Irritant)
۳ آلرژن (Allergen)
۴ تست پچ (Patch Test)
۵ برچسب مواد تشکیلدهنده (Ingredient Label / INCI)
۶ سیستم ایمنی (Immune System)
۷ درماتیت تماسی تحریکی (Irritant Contact Dermatitis - ICD)
۸ درماتیت تماسی آلرژیک (Allergic Contact Dermatitis - ACD)
۹ پارابنها (Parabens)
۱۰ فرمالدئید (Formaldehyde)
۱۱ سدیم لوریل سولفات (Sodium Lauryl Sulfate - SLS)
۱۲ پیپیدی (p-Phenylenediamine - PPD)
۱۳ اکسی بنزون (Oxybenzone)
۱۴ پادتن (Antibody)
۱۵ فاقد عطر (Fragrance-Free)
