ضربه به چشم: آسیب ناشی از برخورد اجسام یا فشار که ممکن است به ساختار چشم صدمه بزند

ضربه به چشم: از علائم تا پیشگیری

چشم ما چگونه کار می‌کند و ضربه به آن چه می‌کند؟

چشم مانند یک دوربین فیلمبرداری پیشرفته است. نور از قرنیه (عدسی شفاف جلوی چشم) عبور کرده، توسط عدسی داخل چشم متمرکز می‌شود و در نهایت روی پردهٔ حساسی به نام شبکیه تصویر می‌اندازد. شبکیه این تصویر را به پیام‌های عصبی تبدیل کرده و از طریق عصب بینایی^[4] به مغز می‌فرستد. یک ضربهٔ ناگهانی می‌تواند این سیستم ظریف را به هم بریزد. مثلاً، برخورد یک توپ اسکواش به چشم می‌تواند فشار داخل کرهٔ چشم را به‌طور لحظه‌ای افزایش دهد و به رگ‌های خونی ظریف شبکیه آسیب بزند یا حتی آن را از جای خود جدا کند (جداشدگی شبکیه^[5]).

برای درک بهتر، یک بادکنک پر از آب را تصور کنید. اگر به آرامی به آن فشار بیاورید، شکلش تغییر می‌کند اما می‌ترکد. ضربهٔ ناگهانی به چشم هم می‌تواند اثر مشابهی روی ساختارهای حساس داخلی داشته باشد. شدت آسیب به عواملی مانند سرعت، اندازه و سختی جسم برخوردکننده بستگی دارد.

از کجا بفهمیم ضربه جدی است؟ علائم هشدار

پس از هر گونه ضربه به ناحیهٔ چشم یا اطراف آن، باید به دقت علائم را زیر نظر گرفت. برخی علائم خفیف و برخی نشان‌دهندهٔ وضعیت اضطراری هستند.

اگر در حین بازی والیبال، توپ به چشم شما برخورد کند و پس از آن دیدتان تار شود، درد شدیدی داشته باشید یا حلقه‌ای از نور اطراف چراغ‌ها ببینید، این‌ها علائم هشدار محسوب می‌شوند و باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. در مقابل، قرمزی موضعی و تورم پلک که پس از چند ساعت رو به بهبودی بگذارد، معمولاً نگران‌کننده نیست.

علم پشت اقدامات اولیه: چه کار کنیم و چه کار نکنیم؟

اقدامات اولیهٔ صحیح می‌تواند از بدتر شدن آسیب جلوگیری کند. این اقدامات بر پایهٔ اصول ساده‌ای مثل جلوگیری از عفونت و کاهش فشار اضافی استوارند.

اگر جسمی مانند خرده شیشه یا خاک‌اره وارد چشم شد، هرگز چشم را نمالید. مالش می‌تواند جسم را بیشتر به داخل قرنیه فرو ببرد. همچنین از شستشو با آب آلوه خودداری کنید. بهترین کار، پوشاندن چشم با یک گاز استریل یا فنجان کاغذی و مراجعهٔ سریع به مرکز درمانی است. برای محاسبهٔ فشار وارد شده در لحظهٔ برخورد می‌توان از رابطهٔ ساده‌ای استفاده کرد: $F = \frac{m \cdot v}{t}$. در اینجا F نیروی ضربه، m جرم جسم (مثلاً توپ)، v سرعت آن و t زمان تماس است. هرچه جسم سنگین‌تر و سریع‌تر باشد، نیروی مخرب بیشتری به چشم وارد می‌کند.

محافظت از دید: نقش عینک‌های ایمنی در ورزش و کار

پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. استفاده از محافظ چشم، مؤثرترین روش برای جلوگیری از آسیب‌های چشمی است. این محافظ‌ها بر اساس نوع فعالیت طراحی می‌شوند.

یک دانش‌آموز در کارگاه مدرسه که مشغول سمباده‌زنی است، در معرض پرتاب ذرات ریز فلز یا چوب قرار دارد. عینک ایمنی با پوشش کامل اطراف چشم، مانند یک سپر عمل می‌کند و مانع ورود این ذرات می‌شود. جنس این عینک‌ها از پلی‌کربنات^[10] است که در برابر ضربه بسیار مقاوم‌تر از شیشه یا پلاستیک معمولی است. در ورزش‌هایی مانند اسکواش، تنیس یا بسکتبال نیز استفاده از عینک‌های ورزشی مخصوص (که اغرب لنزهای پلی‌کربنات دارند) به‌طور فزاینده‌ای رایج شده است. هزینهٔ یک عینک ایمنی استاندارد به‌مراتب کمتر از هزینه‌های درمان یک آسیب جدی چشمی است.

پرسش‌های مهم و باورهای نادرست

پاورقی

^[1] ضربه به چشم (Ocular Trauma / Eye Injury)
^[2] قرنیه (Cornea)
^[3] شبکیه (Retina)
^[4] عصب بینایی (Optic Nerve)
^[5] جداشدگی شبکیه (Retinal Detachment)
^[6] خونریزی زیر ملتحمه (Subconjunctival Hemorrhage)
^[7] هیفما (Hyphema)
^[8] آب‌سیاه تروماتیک (Traumatic Glaucoma)
^[9] دوبینی (Diplopia)
^[10] پلی‌کربنات (Polycarbonate)