حدت بینایی1: کلید خواندن جهان اطراف ما
حدت بینایی چیست و چگونه اندازهگیری میشود؟
حدت بینایی1 به توانایی چشم در تشخیص و تفکیک دو نقطه مجزا از یکدیگر در یک فاصله مشخص گفته میشود. سادهترین مثال، خواندن حروف روی تابلوی نام خیابان یا تشخیص اعداد روی صفحه ساعت از فاصله چند متری است. برای اندازهگیری علمی این توانایی، از جدولهای مخصوصی استفاده میشود که معروفترین آنها چارت اسنلن4 است.
در این چارت، ردیفهایی از حروف با اندازههای کاهشیافته وجود دارد. معیار استاندارد، دید 20/202 است. این کسر به این معناست: عدد اول (20) فاصله فرد از جدول بر حسب فوت است (حدود 6 متر). عدد دوم (20) فاصلهای است که یک چشم با دید نرمال میتواند آن ردیف خاص را بخواند. بنابراین، دید 20/40 به این معنی است که فرد در فاصله 20 فوتی، حروفی را میبیند که یک چشم نرمال از فاصله 40 فوتی میبیند؛ یعنی وضوح دید او کمتر از حد ایدهآل است.
| نتیجه اندازهگیری | تفسیر ساده | وضعیت احتمالی |
|---|---|---|
| 20/20 | دید استاندارد و طبیعی. شما حروفی را میبینید که یک فرد با دید نرمال در همان فاصله میبیند. | طبیعی |
| 20/15 | دید بهتر از میانگین. شما از فاصله 20 فوتی، حروفی را میبینید که فرد نرمال باید به 15 فوت نزدیکتر بیاید تا ببیند. | عالی |
| 20/40 | برای اخذ گواهینامه رانندگی در بسیاری مناطق ممکن است نیاز به عینک اصلاحی باشد. | نیاز به بررسی |
| 20/200 یا بدتر | معیار قانونی نابینایی در بسیاری کشورها. بزرگترین حروف چارت نیز به راحتی دیده نمیشوند. | نابینایی قانونی |
عوامل اصلی مؤثر بر حدت بینایی
عوامل زیادی مانند سلامتی عمومی، سن و نور محیط بر وضوح دید موثرند، اما سه عامل فیزیکی اصلی در چشم وجود دارد:
۱. انکسار نور: برای دیدن واضح، نور باید دقیقاً روی شبکیه5 متمرکز شود. اگر به دلیل شکل کره چشم یا قدرت عدسی، نور در نقطهای جلوی یا عقب شبکیه متمرکز شود، تصویر تار میشود. این همان عیب انکساری3 است.
۲. سلامت شبکیه5 و عصب بینایی: حتی اگر نور به درستی متمرکز شود، سلولهای حساس به نور در شبکیه و عصب بینایی باید سالم باشند تا سیگنال را به مغز ارسال کنند. آسیب به این بخشها باعث کاهش دائم حدت بینایی میشود.
۳. شفافیت مسیر نوری: قرنیه6، زلالیه7، عدسی8 و زجاجیه9 باید شفاف باشند. هرگونه کدورت مانند آب مروارید10 (کدر شدن عدسی) مثل این است که از پشت یک شیشه بخارگرفته به دنیا نگاه کنید.
عیوب انکساری؛ رایجترین دلیل کاهش حدت بینایی
این عیوب به دلیل عدم تطابق بین طول کره چشم و قدرت تمرکز قرنیه و عدسی ایجاد میشوند و با عینک، لنز تماسی یا جراحی قابل اصلاح هستند.
| نام عیب | علت فیزیکی | نحوه تأثیر بر حدت بینایی | نوع لنز اصلاحی |
|---|---|---|---|
| نزدیکبینی12 | کره چشم بلندتر از نرمال یا قرنیه بیش از حد انحنا دارد. | نور جلوی شبکیه متمرکز میشود. اجسام دور تار، اجسام نزدیک واضح دیده میشوند. | عدسی مقعر یا منفی (−) |
| دوربینی13 | کره چشم کوتاهتر از نرمال یا قرنیه انحنای کمتری دارد. | نور در عقب شبکیه متمرکز میشود. درجات کم آن ممکن است فقط باعث خستگی چشم در کار نزدیک شود، اما درجات بالا هم دور و هم نزدیک را تار میکند. | عدسی محدب یا مثبت (+) |
| آستیگماتیسم14 | قرنیه یا عدسی به شکل نامنظم (مثل توپ فوتبال آمریکایی) به جای کره (مثل توپ بسکتبال). | نور در بیش از یک نقطه متمرکز میشود و باعث تاری یا کشیدگی تصویر در همهی فواصل میشود. | عدسی استوانهای15 |
از تشخیص تا اصلاح: یک مسیر عملی
فرض کنید علی، دانشآموز کلاس هشتم، متوجه شده که نوشتههای روی تخته سیاه از ردیف آخر کلاس کمی تار به نظر میرسد. این کاهش حدت بینایی میتواند اولین نشانه نزدیکبینی باشد. مسیر او برای حل مشکل:
۱. معاینه چشم: علی به همراه والدینش به بیناییسنج16 یا چشمپزشک مراجعه میکند. متخصص با استفاده از چارت، حدت بینایی او را اندازه میگیرد. سپس با دستگاهی به نام فوروپتر17 لنزهای مختلفی را مقابل چشم او قرار میدهد و میپرسد: «حالا بهتره یا بدتر؟» تا عدد دقیق عیب انکساری (مثلاً -1.5 دیوپتر) را پیدا کند.
۲. انتخاب روش اصلاح: با توجه به نتیجه معاینه و شرایط زندگی علی، چند گزینه وجود دارد: عینک (سادهترین و کمخطرترین)، لنز تماسی (برای فعالیت ورزشی مناسبتر) یا در آینده و پس از تثبیت شماره چشم، جراحی انکساری.
۳. عادتهای محافظتی: پس از دریافت عینک، علی یاد میگیرد که برای جلوگیری از خستگی چشم و حفظ حدت بینایی، هنگام مطالعه هر 20 دقیقه، به جسمی در فاصله 6 متری (20 فوت) به مدت 20 ثانیه نگاه کند (قانون 20-20-20). همچنین از مطالعه در نور کم خودداری کرده و در معرض آفتاب از عینک آفتابی استاندارد استفاده میکند.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. دید 20/20 فقط سلامت حدت بینایی مرکزی و سیستم انکساری را در یک لحظه بررسی میکند. ممکن است فردی به بیماریهای جدی چشم مانند گلوکوم18 (آب سیاه) یا مشکلات شبکیه مبتلا باشد که در مراحل اولیه روی حدت بینایی مرکزی تأثیری نمیگذارند. معاینه کامل چشم شامل بررسی فشار چشم، میدان دید و سلامت پشت چشم است.
پاسخ: این یک باور کاملاً نادرست است. عینک یا لنز تماسی فقط نور را به درستی روی شبکیه متمرکز میکنند تا تصویر واضحی تشکیل شود. آنها مانند یک وسیله کمکی (مانند کفش برای راه رفتن) عمل میکنند و ساختار چشم را تغییر نمیدهند. احساس «ضعیفتر شدن» معمولاً به این دلیل است که فرد پس از عادت به دیدن واضح، دیگر نمیخواهد به حالت تار قبلی بازگردد.
پاسخ: هویج به دلیل داشتن ویتامین A برای سلامت کلی شبکیه مفید است، اما خوردن مقدار زیاد آن، یک چشم با عیب انکساری را اصلاح نمیکند. به طور مشابه، تمرینات چشمی ممکن است به رفع خستگی عضلات چشم کمک کنند، اما شکل فیزیکی کره چشم یا قدرت انکساری قرنیه را تغییر نمیدهند. برای اصلاح عیب انکساری، روشهای فیزیکی مانند عینک، لنز یا جراحی لازم است.
پاورقی
1 حدت بینایی (Visual Acuity - VA)
2 دید 20/20 (خوانده میشود: Twenty-Twenty Vision)
3 عیب انکساری (Refractive Error)
4 چارت اسنلن (Snellen Chart)
5 شبکیه (Retina)
6 قرنیه (Cornea)
7 زلالیه (Aqueous Humor)
8 عدسی (Lens)
9 زجاجیه (Vitreous Humor)
10 آب مروارید (Cataract)
11 دیوپتر (Diopter - D) واحد اندازهگیری قدرت انکساری عدسی.
12 نزدیکبینی (Myopia)
13 دوربینی (Hyperopia یا Hypermetropia)
14 آستیگماتیسم (Astigmatism)
15 عدسی استوانهای (Cylindrical Lens)
16 بیناییسنج (Optometrist)
17 فوروپتر (Phoropter)
18 گلوکوم (Glaucoma) یا آب سیاه
