توتیا: جانور خارپوست کروی با خارهای متعدد

توتیا: جواهر تیزخار دریا

توتیا در کجای طبقه‌بندی جانوران قرار دارد؟

برای درک بهتر توتیا، باید بدانیم دانشمندان آن را در کدام گروه از جانوران قرار داده‌اند. این کار مانند این است که بخواهیم بفهمیم یک نفر در درخت‌خانواده‌ی بزرگ خود، چه نسبتی با دیگران دارد.

توتیاها جزء خارپوستان² هستند. ستاره‌های دریایی³ و خیارهای دریایی⁴ از بستگان نزدیک توتیاها محسوب می‌شوند. همه‌ی این جانوران چند ویژگی مشترک دارند: بدنشان تقارن شعاعی⁵ دارد (یعنی بخش‌های بدنشان حول یک مرکز چیده شده‌اند، مثل پره‌های چرخ)، در دریا زندگی می‌کنند و اسکلتی از جنس آهک در زیر پوست خود دارند.

بدن توتیا چگونه است؟

اگر بتوانیم خارهای توتیا را کنار بزنیم، ساختار جالبی می‌بینیم. بدن توتیا از پوسته‌ای سخت و آهکی به نام پنجه⁶ تشکیل شده که مانند یک توپ فوتبال، از صفحه‌های پنج‌ضلعی و شش‌ضلعی کنار هم چیده شده‌اند. روی این پوسته، برجستگی‌های کوچکی وجود دارد که خارها روی آنها می‌چرخند. این یعنی خارها فقط چسبیده نیستند، بلکه می‌توانند حرکت کنند!

بین خارها، ساختارهای کوچک و انبرمانندی به نام پدیکلاریا⁷ وجود دارد که مانند نگهبان‌های کوچک عمل می‌کنند و ذرات ریز یا جانوران مزاحم را از سطح بدن پاک می‌کنند. در زیر بدن توتیا، دهان آن قرار دارد که به آن فانوس آریستوتل⁸ می‌گویند. این ساختار پیچیده از پنج دندان قوی تشکیل شده که می‌توانند جلبک‌ها را از روی سنگ‌ها بتراشند.

توتیا چه می‌خورد و چگونه نفس می‌کشد؟

بیشتر توتیاها گیاهخوار هستند. غذای اصلی آنها جلبک‌ها و خزه‌های دریایی است که روی صخره‌ها و کف دریا رشد می‌کنند. آنها با استفاده از دندان‌های قوی فانوس آریستوتل، این گیاهان را می‌تراشند و می‌خورند. به همین دلیل به آنها چوپان‌های بستر دریا نیز می‌گویند، چون با خوردن جلبک‌های زیاد، مانع از پوشیده شدن کامل صخره‌ها می‌شوند و فضایی برای رشد دیگران ایجاد می‌کنند.

تنفس توتیا هم جالب است. آنها آبشش ندارند. در عوض، تنفس از طریق همان پاهای لوله‌ای کوچک و همچنین ساختارهای نازک و پرمانندی که نزدیک دهان هستند، انجام می‌شود. اکسیژن محلول در آب از طریق دیواره‌ی نازک این ساختارها جذب خون می‌شود.

یک روز از زندگی توتیا: از ساحل تا آزمایشگاه

فرض کنید برای گردش به ساحل صخره‌ای رفته‌اید. بین استخرهای سنگی کم‌عمق، ممکن است جانداری کروی و سیاه رنگ با خارهای بلند ببینید که به آرامی روی سنگ‌ها می‌خزد. این یک توتیای دریایی است. اگر مراقب نباشید و روی آن پا بگذارید، خارهای تیز و شکننده‌اش در پایتان فرومی‌رود و درد شدیدی ایجاد می‌کند. برخی گونه‌ها حتی زهری هم به نوک خارهایشان تزریق می‌کنند.

اما شاید برایتان جالب باشد که همین موجود خاردار، در علم و صنعت هم کاربرد دارد. دانشمندان از تخم‌ها و جنین شفاف توتیا برای مطالعه‌ی رشد و تقسیم سلولی استفاده می‌کنند چون به راحتی زیر میکروسکوپ دیده می‌شوند. در برخی کشورها، گناد¹⁰ (غدد جنسی) توتیا که بخش نارنجی‌رنگ داخل بدنش است، به عنوان یک خوراکی لذیذ سرو می‌شود.

این دوگانگی (هم خطرناک و هم مفید) نشان می‌دهد که هر جانوری در طبیعت نقش و جایگاه خاص خود را دارد.

پرسش‌های مهم درباره توتیا

پاورقی

¹ توتیا (Sea Urchin): نام عمومی گروهی از جانوران خارپوست کروی شکل. معادل انگلیسی آن "Sea Urchin" است.

² خارپوستان (Echinodermata): شاخه‌ای از جانوران که شامل توتیا، ستاره دریایی و خیار دریایی می‌شود. ویژگی آن‌ها اسکلت آهکی و تقارن شعاعی است.

³ ستاره دریایی (Starfish).

⁴ خیار دریایی (Sea Cucumber).

⁵ تقارن شعاعی (Radial Symmetry): نوعی تقارن که در آن بخش‌های بدن به طور یکسان حول یک محور مرکزی قرار گرفته‌اند، مانند پره‌های چرخ.

⁶ پنجه (Test): نام پوسته سخت و آهکی توتیا.

⁷ پدیکلاریا (Pedicellariae): ساختارهای کوچک و انبرمانند بین خارهای توتیا برای تمیز کردن سطح بدن.

⁸ فانوس آریستوتل (Aristotle's Lantern): مجموعه پیچیده دندان‌ها و ماهیچه‌های دهانی توتیا.

⁹ پاهای لوله‌ای (Tube Feet): اندام‌های کوچک و انعطاف‌پذیر برای حرکت و چسبیدن.

¹⁰ گناد (Gonad): غده تولیدمثلی. در توتیا به صورت بافت نارنجی یا زرد رنگ داخل پوسته دیده می‌شود و در برخی فرهنگ‌ها خوراکی است.

¹¹ توتیان دلار شنی (Sand Dollar): گونه‌ای از توتیا با بدن بسیار صاف و مسطح.

¹² جداگنس (Gonochoric): داشتن جنس نر و ماده مجزا.

¹³ لارو (Larva): مرحله نابالغ و اغلب شناگر بسیاری از جانوران آبزی که با جانور بالغ تفاوت ظاهری زیادی دارد.