تولید اکسیژن توسط جلبک: موتورهای سبز سیارهٔ زمین
جلبک چیست؟ گیاهان نامرئی اقیانوس
جلبکها موجودات زندهای هستند که برخلاف درختان و گیاهان معمولی، ریشه، ساقه یا برگ ندارند. بسیاری از آنها آنقدر ریزند که با چشم غیرمسلح دیده نمیشوند. آنها در آبهای شور (اقیانوسها و دریاها) و آبهای شیرین (رودخانهها و دریاچهها) زندگی میکنند. این موجودات ریز، اما بسیار پرشمار، نیروگاههای کوچک تولید اکسیژن هستند.
حالا فکر کن وقتی یک لیوان آب از دریاچه یا استخر برمیداری، آن آب ممکن است پر از میلیونها جلبک ریزی باشد که نفس ما به آنها وابسته است!
فرآیند معجزهآسا: فتوسنتز در اعماق آب
جلبکها هم مانند گیاهان خشکی، فرآیند فتوسنتز را انجام میدهند. در این فرآیند، آنها با استفاده از انرژی نور خورشید، دیاکسیدکربن موجود در آب و هوا را میگیرند و آن را به مواد قندی (غذا برای خودشان) و یک محصول بسیار مهم تبدیل میکنند: اکسیژن.
$ 6CO_2 + 6H_2O + Light Energy \rightarrow C_6H_{12}O_6 + 6O_2 $
(دیاکسیدکربن + آب + انرژی نور → گلوکز + اکسیژن)
پس جلبکها دو کار بسیار مهم انجام میدهند: یکی گرفتن گاز دیاکسیدکربن که از سوختن سوختها ایجاد میشود و دیگری پس دادن اکسیژن تازه به آب و هوا. آنها در واقع هوای کرهٔ زمین را تصفیه میکنند.
چه کسی مسئولیت بیشتری دارد؟ جنگلها یا اقیانوسها؟
برای سالها فکر میکردیم جنگلهای آمازون ریهٔ زمین هستند. درست است که درختان هم اکسیژن تولید میکنند، اما سهم جلبکها و فیتوپلانکتون[1]های دریایی در این کار بسیار بیشتر است. حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد از کل اکسیژن جو زمین توسط این موجودات ریز آبزی تولید میشود! دلیل آن هم وسعت بسیار زیاد اقیانوسها و تعداد فوقالعاده زیاد این موجودات است.
| منطقه / موجود زنده | تخمین سهم در تولید اکسیژن جو | وضعیت |
|---|---|---|
| فیتوپلانکتونها و جلبکهای دریایی | حدود 70-80% | اصلیترین منبع |
| جنگلهای مناطق گرمسیری (مانند آمازون) | حدود 28% | منبع مهم خشکی |
| سایر گیاهان خشکی و آبزی | حدود 2% | کمککننده |
جلبکها در زندگی روزمره ما: از آکواریوم تا کرم ضدآفتاب
جلبکها فقط در دریاها زندگی نمیکنند و کارشان فقط تولید اکسیژن نیست. آنها وارد زندگی روزمره ما نیز شدهاند. چند مثال ساده:
آکواریوم: اگر آکواریوم ماهی داشتهای، حتماً روی سنگها یا شیشههای آن لایههای سبزرنگی دیدهای. آنها جلبک هستند. آنها با فتوسنتز خود، به تأمین اکسیژن آب برای ماهیها کمک میکنند.
خمیردندان و بستنی: نوعی جلبک قرمز به نام کاراگینان[2] در تولید برخی خمیردندانها، بستنیها و سسها به عنوان ماده غلیظکننده استفاده میشود.
کرمهای آرایشی و ضدآفتاب: عصاره برخی جلبکها به دلیل داشتن ویتامینها و مواد معدنی، در ساخت کرمهای مرطوبکننده و ضدآفتاب به کار میرود.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاورقی
[1] فیتوپلانکتون (Phytoplankton): جلبکهای میکروسکوپی شناور در آبهای دریاها و اقیانوسها که پایهٔ اصلی زنجیره غذایی دریایی هستند.
[2] کاراگینان (Carrageenan): یک ماده قوامدهنده و ژلهای که از برخی جلبکهای قرمز استخراج میشود و در صنایع غذایی و آرایشی کاربرد دارد.
[3] آکواپونیک (Aquaponics): یک سیستم کشت ترکیبی که در آن پرورش ماهی (آکوآکالچر) و کشت گیاهان در آب (هیدروپونیک) با هم ترکیب میشوند. در اینجا منظور سیستمهای مشابه برای پرورش جلبک است.
[4] زیستتوده (Biomass): به تودهٔ مواد آلی تشکیلدهندهٔ موجودات زنده در یک محیط مشخص گفته میشود که میتواند به عنوان منبع انرژی (مانند سوخت زیستی) استفاده شود.
