اتن (اتیلن)1: هورمون رسیدن میوهها
اتن چیست و چرا برای گیاهان مهم است؟
اتن: یک پیامرسان گازی
گیاهان هم مانند انسانها برای تنظیم فعالیتهای خود نیاز به پیامرسانهای شیمیایی دارند. به این پیامرسانها هورمون2 میگویند. اتن سادهترین هورمون گیاهی است که در حالت عادی یک گاز بیرنگ و بیبو است. فرمول شیمیایی آن $C_2H_4$ است. گیاهان خودشان این گاز را تولید میکنند تا فرآیندهای مهمی مانند رسیدن میوه، ریزش برگ و گلها، و پاسخ به استرس (مثل زخمی شدن) را کنترل کنند.
اتن چگونه میوه را میرساند؟
فرآیند رسیدن میوه یک تغییر شیمیایی شگفتانگیز است. اتن مانند یک کلید روشنکننده عمل میکود:
- افزایش سرعت تنفس: اتن سرعت تنفس سلولی3 در میوه را زیاد میکند. در این فرآیند، مواد نشاستهای و اسیدی موجود در میوه (مثلاً در سیب سبز یا موز نارس) شکسته شده و به قندهای سادهتر، رنگدانهها و مواد معطری تبدیل میشوند که ما دوست داریم.
- تغییر بافت: اتن باعث نرم شدن دیواره سلولهای میوه میشود. به همین دلیل میوه رسیده مثل هلو نرم است، در حالی که همان میوه نارس سفت است.
- تغییر رنگ: با تجزیه کلروفیل (ماده سبز برگها و میوههای نارس) و ساخت رنگدانههای دیگر (مثل کاروتنوئیدهای نارنجی و قرمز)، رنگ میوه تغییر میکند.
یک مثال ساده: موز را در نظر بگیرید. موزهای سبز و سفت را کشاورزان از درخت میچینند و به سراسر دنیا میفرستند. وقتی به مقصد میرسند، در انبارها با کنترل دقیق دما و مقدار کمی گاز اتن، فرآیند رسیدن را روشن میکنند تا موزها زرد و خوشمزه شوند و سپس به فروشگاه میروند.
| ویژگی | توضیح | مثال ملموس |
|---|---|---|
| حالت فیزیکی | یک گاز در دمای اتاق | مثل گاز اکسیژن، اما با کارکردی کاملاً متفاوت |
| تولید کننده | خود گیاهان (به ویژه بافتهای در حال رسیدن یا پیر شدن) | یک سیب رسیده خودش اتن تولید میکند. |
| کارکرد اصلی | تنظیم فرآیند رسیدن میوه و ریزش برگ و گل | علت ریزش برگهای پاییزی |
| اثر روی سایر میوهها | میوههای رسیده، میوههای نارس دیگر را سریعتر میرسانند. | گذاشتن سیب و کیوی در یک کیسه |
مدیریت هوشمندانه میوهها با استفاده از اتن
حالا که با عملکرد اتن آشنا شدیم، میتوانیم از این دانش در خانه استفاده کنیم. همه چیز حول دو اصل میچرخد: تسریع رسیدن یا به تأخیر انداختن رسیدن.
اگر میخواهید میوهای زودتر برسد (مثلاً آووکادو یا کیوی سفت):
- آن را در یک کیسه کاغذی قرار دهید و درب آن را ببندید.
- یک میوه رسیده (مثل سیب یا موز) را کنار آن در همان کیسه بگذارید.
- میوه رسیده اتن تولید میکند. این گاز در فضای بسته کیسه جمع شده و غلظت آن بالا میرود. در نتیجه، میوه نارس سریعتر تحت تأثیر قرار گرفته و میرسد.
اگر میخواهید میوهها دیرتر برسند و خراب نشوند:
- آنها را در فضای باز و خنک قرار دهید تا اتن تولید شده پراکنده شود.
- میوههای رسیده و نارس را از هم جدا کنید. مثلاً موزهای خیلی رسیده را از موزهای نسبتاً سبز جدا نگه دارید.
- برخی سبزیجات مانند کاهو، خیار و هویج به اتن حساس هستند و در مجاورت میوههای رسیده زودتر پژمرده میشوند. پس آنها را در کشوی جداگانه یخچال بگذارید.
پرسشهای مهم و اشتباهات رایج
پاسخ: خیر. اتن یک هورمون طبیعی و ضروری برای چرخه زندگی گیاه است. بدون آن، بسیاری از میوهها هرگز به آن طعم و بافت خوشایند نمیرسیدند. مشکل زمانی پیش میآید که ما ناخواسته باعث تجمع زیاد و کنترلنشده آن شویم که منجر به رسیدن و فساد سریعتر از نیازمان میگردد.
پاسخ: خیر. میوهها را از این نظر میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
1)میوههای اقلیمی4: مانند سیب، موز، گوجهفرنگی و آووکادو. این میوهها پس از چیدن هم در پاسخ به اتن میرسند و نرم و شیرین میشوند.
2)میوههای غیراقلیمی: مانند انگور، مرکبات (پرتقال، لیمو) و توتها. این میوهها پس از چیدن دیگر رسیدهتر نمیشوند و فقط ممکن است پژمرده یا فاسد شوند. بهتر است آنها را وقتی کاملاً رسیده هستند بچینیم و بخوریم.
پاسخ: کیسه کاغذی تا حدی امکان تبادل گاز با بیرون را فراهم میکند و از جمعشدن رطوبت زیاد (که باعث کپک زدن میشود) جلوگیری میکند. اما کیسه پلاستیکی کاملاً کیپ است. رطوبت و اتن به شدت در آن حبس میشوند که میتواند به جای رسیدن مناسب، باعث گندیدگی سریع میوه گردد.
پاورقی و واژهنامه
1.اتن (Ethene) / اتیلن (Ethylene): نام یک هیدروکربن گازی با فرمول $C_2H_4$ که به عنوان هورمون گیاهی عمل میکند.
2.هورمون گیاهی (Plant Hormone/Phytohormone): مواد شیمیایی که در بخشی از گیاه ساخته شده و اثرات خاصی در بخش دیگری از همان گیاه ایجاد میکنند. مانند اتن، اکسین، جیبرلین.
3.تنفس سلولی (Cellular Respiration): فرآیند شکستن مواد غذایی (مانند قندها) درون سلول برای آزاد کردن انرژی. معادل تنفس در جانداران.
4.میوههای اقلیمی (Climacteric Fruits): میوههایی که پس از چیدن نیز میتوانند در پاسخ به هورمون اتن، به رسیدن خود ادامه دهند و کیفیت خوراکی آنها بهبود یابد.
