سبلان: آتشفشان چینه‌ای خاموش در شمال غرب ایران

سبلان: غول خفته شمال غرب ایران

سبلان از نگاه زمین‌شناسی

کوه سبلان یک آتشفشان چینه‌ای^۴ است. این نوع آتشفشان‌ها برخلاف آتشفشان‌های سپری که گدازه‌های روان دارند، از لایه‌های متناوب خاکستر، سنگ‌پاره^۵ و گدازه‌های چسبنده ساخته شده‌اند. این موضوع باعث می‌شود شکل آن مخروطی و بسیار مرتفع باشد، درست مانند کوه فوجی در ژاپن. ارتفاع سبلان از سطح دریا 4811 متر است.

برای درک ساختار لایه‌ای، یک کیک چند طبقه را تصور کنید که هر طبقه آن از مواد مختلفی (خاکستر، سنگ و گدازه) پخته شده باشد. سبلان نیز به همین ترتیب در طول میلیون‌ها سال و در اثر فوران‌های مکرر، لایه به لایه ساخته شده است.

تاریخچه فوران و فعالیت‌های گرمابی

اگرچه سبلان امروزه آرام به نظر می‌رسد، اما شواهد زمین‌شناختی نشان می‌دهد که در گذشته‌ای نه چندان دور (از نظر زمین‌شناسی) فعال بوده است. فعالیت گرمابی در اطراف کوه، مهم‌ترین نشانه از وجود یک اتاق ماگما^۶ داغ در زیر آن است. اتاق ماگما مانند یک دیگ بزرگ پر از سنگ مذاب است که هنوز به طور کامل سرد نشده است.

دریاچه قله: نگین یخ زده سبلان

در دهانه قله اصلی سبلان (قلعه سلطان)، یک دریاچه زیبا قرار دارد. این دریاچه که منشأ یخچالی^۷ دارد، برای بیشتر ماه‌های سال یخ زده است. وجود این دریاچه در بلندترین نقطه، پدیده‌ای نادر و جذاب برای کوهنوردان و زمین‌شناسان است. قطر یخ این دریاچه در زمستان گاهی به چندین متر می‌رسد.

کاربردهای عملی و اهمیت امروزی سبلان

سبلان تنها یک کوه زیبا نیست، بلکه منبعی برای انرژی زمین‌گرمایی^۸ است. انرژی موجود در آب‌های گرم و بخار زیرزمینی اطراف سبلان می‌تواند برای تولید برق و گرمایش فضاهای مسکونی و گلخانه‌ها مورد استفاده قرار گیرد. این یک انرژی پاک و تجدیدپذیر است.

فرمول ساده‌شده محاسبه انرژی بالقوه زمین‌گرمایی به صورت زیر است: $Q = m \cdot c \cdot \Delta T$ که در آن: $Q$ انرژی گرمایی، $m$ جرم آب، $c$ ظرفیت گرمایی ویژه آب و $\Delta T$ اختلاف دمای آب با محیط است.

همچنین، صنعت گردشگری حول محور سبلان رونق فراوانی دارد. کوهنوردی، اسکی، استفاده از آب‌های گرم و طبیعت‌گردی، سالانه هزاران نفر را به این منطقه جذب می‌کند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱زمین‌ساخت (Tectonics): شاخه‌ای از زمین‌شناسی که به مطالعه حرکت و تغییر شکل پوسته زمین می‌پردازد.

^۲آتشفشان‌شناسی (Volcanology): علمی که به مطالعه آتشفشان‌ها، گدازه، ماگما و پدیده‌های مرتبط می‌پردازد.

^۳اکوتوریسم (Ecotourism): نوعی از گردشگری که بر مسئولیت‌پذیری نسبت به محیط‌زیست و حفظ طبیعت تأکید دارد.

^۴آتشفشان چینه‌ای (Stratovolcano): نوعی آتشفشان مرتفع و مخروطی شکل که از لایه‌های متناوب گدازه، تَف‌روزه^۱۰ و خاکستر آتشفشانی تشکیل شده است.

^۵سنگ‌پاره / تَف‌روزه (Tephra): به تمام مواد جامدی که در اثر یک فوران آتشفشانی در هوا پرتاب می‌شوند، اطلاق می‌شود.

^۶اتاق ماگما (Magma Chamber): حوضچه‌ای بزرگ در زیر پوسته زمین که حاوی سنگ‌های مذاب (ماگما) است.

^۷یخچال (Glacier): توده‌ای یخ که بر اثر تبلور مجدد برف تشکیل شده و تحت تأثیر نیروی گرانش به آرامی جریان می‌یابد.

^۸انرژی زمین‌گرمایی (Geothermal Energy): انرژی حرارتی که در زیر پوسته زمین ذخیره شده است.

^۹ماگما (Magma): سنگ مذاب و داغی که در زیر پوسته زمین قرار دارد. وقتی ماگما به سطح زمین برسد، "گدازه" نامیده می‌شود.

^۱۰تَف‌روزه (Tephra): معادل فارسی سنگ‌پاره. به تمام مواد جامد پرتاب شده از آتشفشان گفته می‌شود.