ذخایر انرژی ایران: گنجینه‌های پنهان زیر زمین
انرژی فسیلی چیست و چگونه تشکیل می‌شود؟
انرژی‌های فسیلی در واقع «سوخت‌های باستانی» هستند. آن‌ها از بقایای گیاهان و جانورانی که میلیون‌ها سال پیش در زمین مدفون شده‌اند، تشکیل شده‌اند. فشار و گرمای بسیار زیاد لایه‌های زمین طی میلیون‌ها سال، این بقایا را به منابع انرژی غلیظ تبدیل کرده است. برای درک بهتر، می‌توان تشکیل نفت را به پختن یک غذای بسیار کند تشبیه کرد که به جای ساعت، میلیون‌ها سال طول کشیده است!
نفت خام: طلای سیاه ایران
نفت خام۱ یک مایع غلیظ و تیره رنگ است که بیشترین سهم را در سبد انرژی ایران دارد. این ماده ارزشمند، خوراک اصلی پالایشگاه‌ها است و از آن محصولات زیادی به دست می‌آید.
| محصول | کاربردهای اصلی |
|---|---|
| بنزین و گازوئیل | سوخت خودروها، کامیون‌ها و وسایل نقلیه |
| نفت‌کوره | تأمین سوخت برای کشتی‌ها و صنایع بزرگ |
| قیر | آسفالت خیابان‌ها و جاده‌ها |
| مواد اولیه پتروشیمی | تولید پلاستیک، کود و الیاف مصنوعی |
مهم‌ترین میدان‌های نفتی ایران در مناطق غرب و جنوب غرب کشور، مانند میدان اهواز و میدان گچساران قرار دارند. مقدار نفت در جای یک مخزن با واحد "میلیارد بشکه" سنجیده می‌شود. ایران دارای ۱۵۷ میلیارد بشکه ذخیره نفت است.
گاز طبیعی: سوخت پاک‌تر و پرکاربرد
گاز طبیعی۲ عمدتاً از گاز متان ($CH_4$) تشکیل شده است. این منبع انرژی به دلیل سوزاندن پاک‌تر نسبت به نفت و زغال‌سنگ (آلودگی کمتر)، «سوخت پاک» نامیده می‌شود. ایران دارای بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی در جهان است که بیشتر آن در میدان گازی پارس جنوبی واقع در آب‌های خلیج فارس متمرکز شده است.
از گاز طبیعی برای گرمایش خانه‌ها، پخت‌وپز، تولید برق در نیروگاه‌ها و همچنین به عنوان سوخت خودرو (CNG) استفاده می‌شود. همچنین این ماده، خوراک اصلی صنایع پتروشیمی برای تولید محصولات باارزش است.
زغال‌سنگ: سوخت صنایع سنگین
زغال‌سنگ۳ یک سنگ رسوبی سیاه یا قهوه‌ای‌سیاه است که عمدتاً از کربن تشکیل شده است. این منبع انرژی، نقش تاریخی مهمی در انقلاب صنعتی داشته و امروزه نیز در صنایع خاصی حیاتی است. معادن اصلی زغال‌سنگ ایران در استان‌های کرمان، خراسان جنوبی و مازندران قرار دارند.
| منبع انرژی | وضعیت ذخایر ایران در جهان | کاربرد عمده |
|---|---|---|
| نفت خام | رتبه ۴ جهان | حمل و نقل، پتروشیمی |
| گاز طبیعی | رتبه ۲ جهان | گرمایش، برق، صنعت |
| زغال‌سنگ | رتبه ۳۰ جهان | صنایع فولاد و سیمان |
از معدن تا شهر: سفر انرژی
استخراج و تبدیل این منابع به انرژی قابل استفاده، فرآیندی پیچیده و چند مرحله‌ای است. نفت و گاز با حفر چاه‌های عمیق استخراج می‌شوند. نفت خام به پالایشگاه فرستاده می‌شود تا در برج تقطیر، به محصولات مختلف تفکیک شود. گاز طبیعی نیز در پالایشگاه‌های گاز، تصفیه و سپس از طریق خط لوله‌های عظیم به شهرها و صنایع منتقل می‌شود. زغال‌سنگ نیز از معادن استخراج و برای استفاده در کوره‌های صنعتی آماده می‌شود.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
بله، این منابع «تجدیدناپذیر» هستند، یعنی سرعت تشکیل آن‌ها بسیار کندتر از سرعت مصرف است. با استخراج مداوم، روزی به پایان خواهند رسید. به همین دلیل است که مدیریت صحیح و حرکت به سمت انرژی‌های جایگزین مانند انرژی خورشیدی و بادی بسیار مهم است.
در مقایسه با نفت و زغال‌سنگ، گاز طبیعی هنگام سوختن دی‌اکسید کربن کمتری تولید می‌کند و تقریباً هیچ خاکستر یا دود آلاینده‌ای ندارد. با این حال، هنوز هم یک منبع فسیلی است و سوختن آن گازهای گلخانه‌ای منتشر می‌کند.
خیر. یکی از مهم‌ترین کاربردهای زغال‌سنگ در ایران، استفاده در صنعت فولاد است. زغال‌سنگ در کوره‌های بلند، به کک تبدیل می‌شود که نقش سوخت و عامل کاهش‌دهنده در استخراج آهن از سنگ معدن را دارد.
پاورقی
۱ نفت خام (Crude Oil): یک سوخت فسیلی مایع که از باقیمانده‌های ارگانیک درخت مانند جلبک و پلانکتون تشکیل شده است.
۲ گاز طبیعی (Natural Gas): یک سوخت فسیلی گازی شکل که عمدتاً از متان تشکیل شده و اغلب در کنار مخازن نفت یافت می‌شود.
۳ زغال‌سنگ (Coal): یک سنگ رسوبی قابل اشتعال که از بقایای گیاهان خشکی تشکیل شده است.
