آزبستوز: بیماری ریوی ناشی از استنشاق الیاف آزبست

آزبستوز: وقتی ریه‌ها خاطره‌ی گرد و غبار را فراموش نمی‌کنند

آزبست چیست و چگونه وارد بدن می‌شود؟

آزبست نام گروهی از مواد معدنی طبیعی است که به صورت الیاف بسیار باریک و مقاوم در برابر حرارت درآمده‌اند. این الیاف آنقدر کوچک هستند که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند. وقتی مواد حاوی آزبست شکسته، بریده یا ساییده می‌شوند، این الیاف نامرئی در هوا پراکنده شده و می‌توانند به راحتی استنشاق شوند.

پس از استنشاق، این الیاف در عمق ریه‌ها گیر می‌افتند. بدن سعی می‌کند با ایجاد التهاب و بافت جوشگاه³ این الیاف را محاصره کند. با گذشت زمان، این فرآیند التهابی منجر به زخم شدن و سفت شدن بافت ریه می‌شود که به آن فیبروز ریوی می‌گویند. ریه‌ی فیبروز شده مانند یک اسفنج سفت شده است که نمی‌تواند به راحتی اکسیژن را بگیرد و دی اکسید کربن را دفع کند.

علائم و نشانه‌های هشداردهنده

علائم آزبستوز معمولاً سال‌ها، حتی دهه‌ها پس از اولین مواجهه با آزبست ظاهر می‌شوند. این تاخیر طولانی، تشخیص بیماری را دشوار می‌کند. مهم‌ترین علائم عبارتند از:

چه کسانی در معرض خطر هستند؟

خطر ابتلا به آزبستوز مستقیماً با میزان و مدت مواجهه با الیاف آزبست مرتبط است. مشاغل و موقعیت‌های زیر بیشترین خطر را دارند:

• کارگران معادن آزبست
• کارگران ساختمانی (عایق‌کار، لوله‌کش، نصاب صفحات کف و سقف)
• کارگران کشتی‌سازی و تعمیر کشتی
• کارگران صنایع خودروسازی (مثلاً در تولید لنت ترمز)
• افرادی که در ساختمان‌های قدیمی زندگی یا کار می‌کنند و این ساختمان‌ها در حال تخریب یا بازسازی هستند.

یک نکته‌ی بسیار مهم این است که اگر یکی از اعضای خانواده در تماس با آزبست باشد، ممکن است الیاف را روی لباس‌کار خود به خانه بیاورد و سایر اعضای خانواده را نیز در معرض خطر قرار دهد. این یک راه غیرمستقیم اما جدی برای مواجهه است.

تشخیص و سفر یک الیاف در بدن

برای درک بهتر اینکه پزشکان چگونه آزبستوز را تشخیص می‌دهند، می‌توانیم سفر یک الیاف آزبست را در بدن دنبال کنیم:

1. ورود: الیاف از طریق بینی یا دهان استنشاق می‌شوند.
2. سفر در مجاری تنفسی: آنها از نای گذشته و به شاخه‌های کوچک‌تر برونش⁵ می‌روند.
3. مقصد نهایی: الیاف در کیسه‌های هوایی کوچک ریه به نام آلوئول⁶ گیر می‌افتند. اینجا جایی است که تبادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن اتفاق می‌افتد.
4. واکنش بدن: سلول‌های ایمنی بدن سعی می‌کنند این الیاف را هضم و دفع کنند، اما اغلب ناموفق هستند. این نبرد مداوم باعث ایجاد التهاب و در نهایت ایجاد بافت زخم می‌شود.

پزشکان برای تشخیص از روش‌های زیر استفاده می‌کنند:

راه‌های پیشگیری: کلیدی‌تر از درمان

از آنجا که آزبستوز درمان قطعی ندارد، پیشگیری تنها و بهترین سلاح در برابر آن است. قوانین سخت‌گیرانه‌ای در بسیاری از کشورها برای کنترل استفاده از آزبست وضع شده است. راهکارهای پیشگیری شامل موارد زیر است:

• حذف منبع: بهترین راه، جایگزینی آزبست با مواد ایمن‌تر در صنایع است.
• کنترل مهندسی: استفاده از سیستم‌های تهویه‌ی مناسب و بسته در محیط‌های کاری برای جلوگیری از پراکندگی الیاف.
• وسایل حفاظت فردی (ماسک): استفاده از ماسک‌های دستگاه تنفس مخصوص که قادر به فیلتر کردن الیاف آزبست هستند. ماسک‌های معمولی پارچه‌ای کاملاً بی‌اثرند.
• آموزش کارگران: آگاهی از خطرات آزبست و روش‌های کار ایمن با آن.
• معاینات دوره‌ای: کارگران در معرض خطر باید به طور منظم تحت معاینه‌ی ریه قرار گیرند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

¹ آزبست (Asbestos): گروهی از کانی‌های سیلیکاتی با بافت الیافی و مقاوم در برابر آتش.
² فیبروز (Fibrosis): تشکیل بافت زخم یا جوشگاه اضافی در یک اندام.
³ بافت جوشگاه (Scar Tissue): بافتی فیبری که برای ترمیم یک زخم تشکیل می‌شود.
⁴ انگشتان چماقی (Clubbing): تغییر شکل نوک انگشتان که در برخی بیماری‌های ریوی و قلبی دیده می‌شود.
⁵ برونش (Bronchus): مجاری بزرگی که نای را به ریه‌ها متصل می‌کنند.
⁶ آلوئول (Alveolus): کیسه‌های هوایی میکروسکوپی در ریه که تبادل گازها در آنجا انجام می‌شود.
⁷ تست سنجش عملکرد ریه (Pulmonary Function Test - PFT): مجموعه‌ای از آزمایش‌ها برای سنجش چگونگی عملکرد ریه‌ها.
⁸ مزوتلیوما (مزوتلیوما): نوعی سرطان نادر که در لایه‌ی نازک بافتی که بسیاری از اندام‌های داخلی را می‌پوشاند (مزوتلیوم) ایجاد می‌شود و اغلب با آزبست مرتبط است.
⁹ گواهی‌شده (گواهی‌شده): دارای گواهی یا مجوز رسمی از یک نهاد معتبر.