گسل امتدادلغز: گسلی که جابجایی افقی به صورت امتدادلغز رخ می‌دهد

گسل امتدادلغز: زمانی که زمین کنارتان می‌لغزد!

گسل چیست و چگونه کار می‌کند؟

برای درک گسل امتدادلغز، اول باید بدانیم یک گسل^۱ چیست. پوستهٔ زمین مانند یک پازل غول‌پیکر از قطعاتی به نام ورقه‌های سنگی تشکیل شده است. این ورقه‌ها ثابت نیستند و به آرامی روی لایه‌های زیرین حرکت می‌کنند. یک گسل، در واقع یک شکستگی در این سنگ‌هاست که در دو سوی آن، جابجایی رخ داده است. تصور کنید یک مداد را با دو دست گرفته‌اید و آن را می‌شکنید. خط شکستگی بین دو تکه، شبیه یک گسل است.

نیروهای بسیار بزرگی در درون زمین وجود دارند که به این ورقه‌ها فشار وارد می‌کنند. وقتی این فشار از حد تحمل سنگ‌ها بیشتر شود، سنگ‌ها به طور ناگهانی در امتداد سطح شکست (گسل) می‌شکنند و جابجا می‌شوند. این آزادسازی ناگهانی انرژی است که ما آن را به صورت زلزله احساس می‌کنیم.

انواع اصلی گسل‌ها

گسل‌ها بر اساس جهت حرکت نسبی دو بلوک سنگی در دو سوی شکستگی، به دسته‌های اصلی تقسیم می‌شوند. جهت حرکت را با توجه به خط امتداد^۳ گسل (خطی افقی روی سطح گسل) و خط شیب^۴ (شیب‌دارترین خط روی سطح گسل) مشخص می‌کنند.

گسل امتدادلغز دقیقاً چگونه است؟

در یک گسل امتدادلغز، حرکت اصلی و غالب بین دو بلوک سنگی، به صورت افقی و در راستای امتداد صفحهٔ گسل است. یعنی اگر شما روی یک طرف گسل بایستید، طرف دیگر در کنار شما و به صورت افقی به چپ یا راست حرکت می‌کند. این برخلاف گسل‌های عادی و معکوس است که در آن‌ها حرکت عمودی غالب است.

برای تشخیص جهت حرکت در این گسل‌ها، زمین‌شناسان از یک ترفند ساده استفاده می‌کنند: آن‌ها روی یک بلوک می‌ایستند و به بلوک مقابل نگاه می‌کنند. اگر به نظر برسد بلوک مقابل به سمت چپ حرکت کرده است، آن را گسل چپ‌بر^۸ می‌نامند. اگر به نظر برسد به سمت راست حرکت کرده، آن را گسل راست‌بر^۹ می‌نامند.

گسل‌های امتدادلغز چگونه زمین را می‌سازند و می‌شکنند؟

این گسل‌ها نقش بسیار مهمی در شکل‌دهی به نقشهٔ جهان دارند. بسیاری از مرزهای بین ورقه‌های زمین‌ساختی، از نوع امتدادلغز هستند. حرکت مداوم این گسل‌ها در طول میلیون‌ها سال می‌تواند باعث جابجایی عظیم توده‌های خشکی، رودخانه‌ها و حتی کوه‌ها شود.

وقتی این گسل‌ها به طور ناگهانی می‌لغزند، انرژی عظیمی را آزاد می‌کنند که نتیجهٔ آن زلزله است. از آنجایی که بسیاری از شهرهای بزرگ جهان نزدیک به این گسل‌ها ساخته شده‌اند، درک رفتار آن‌ها برای مقابله با خطر زلزله حیاتی است. دانشمندان با مطالعهٔ این گسل‌ها سعی می‌کنند تاریخچهٔ زمین‌لرزه‌های گذشته را بیابند و احتمال رخداد آن‌ها در آینده را برآورد کنند.

ردپای گسل‌های امتدادلغز در طبیعت

شما می‌توانید اثرات این گسل‌ها را در منظره‌های اطرافتان ببینید. یک رودخانه یا جاده‌ای که به طور ناگهانی و عجیبی کج شده است، ممکن است در اثر حرکت یک گسل امتدادلغز ایجاد شده باشد. گاهی اوقات یک ردیف از کوه‌ها یا دره‌ها به طور مستقیم در امتداد یک خط راست قرار گرفته‌اند که می‌تواند محل قرارگیری یک گسل بزرگ باشد.

یک مثال کلاسیک، دره‌ای مستقیم و خطی است که دقیقاً روی یک گسل امتدادلغز تشکیل شده است. فرسایش آب و باد، سنگ‌های خردشده و ضعیف‌تری را که در امتداد صفحهٔ گسل وجود دارند، راحت‌تر از بین می‌برند و در نتیجه یک درهٔ مستقیم ایجاد می‌کنند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱ گسل (Fault): شکستگی در سنگ‌های پوسته زمین که در دو سوی آن جابجایی رخ داده است.

^۲ خزش گسل (Fault Creep): حرکت آرام و تدریجی گسل بدون ایجاد زمین لرزه های محسوس.

^۳ امتداد (Strike): جهت خط افقی روی یک سطح شیبدار، مانند صفحه گسل.

^۴ شیب (Dip): زاویه انحراف سطح شیبدار از سطح افق.

^۵ گسل عادی (Normal Fault).

^۶ گسل معکوس (Reverse Fault).

^۷ گسل امتدادلغز (Strike-Slip Fault).

^۸ گسل چپ‌بر (Left-Lateral or Sinistral Fault).

^۹ گسل راست‌بر (Right-Lateral or Dextral Fault).

^۱۰ San Andreas Fault.

^۱۱ Alpine Fault.

^۱۲ North Anatolian Fault.