گسل عادی: وقتی زمین زیر پایمان جابه‌جا می‌شود
گسل چیست و چگونه به وجود می‌آید؟
برای درک گسل عادی، ابتدا باید بدانیم یک گسل۳ چیست. پوسته زمین که روی آن زندگی می‌کنیم، یک تکه صلب و ثابت نیست. این پوسته از قطعات عظیمی به نام ورقه۴ تشکیل شده است که به آرامی روی لایه‌های نرم‌تر زیرین خود در حرکت هستند. این حرکت‌های آرام در طول زمان، فشارهای عظیمی را در سنگ‌ها ایجاد می‌کند. وقتی این فشار از استحکام سنگ بیشتر شود، سنگ می‌شکند و یک ترک یا شکستگی ایجاد می‌شود. به این شکستگی که دو بلوک سنگ در دو طرف آن نسبت به یکدیگر جابه‌جا شده‌اند، گسل می‌گوییم.
یک مثال ساده: یک مداد چوبی را در نظر بگیرید. اگر آن را از دو طرف به آرامی فشار دهید، ممکن است خم شود. اما اگر فشار را بیشتر کنید، ناگهان می‌شکند. سطح شکسته شده‌ای که دو تکه مداد را از هم جدا می‌کند، شبیه یک گسل است. در طبیعت، این فرآیند ممکن است میلیون‌ها سال طول بکشد.
شناسایی و نام‌گذاری بخش‌های یک گسل
زمین‌شناسان برای توصیف دقیق گسل‌ها، بخش‌های مختلف آن را نام‌گذاری کرده‌اند. این نام‌ها به ما کمک می‌کنند تا درک بهتری از نحوه حرکت و شکل‌گیری گسل داشته باشیم.
| نام بخش | توضیح |
|---|---|
| صفحه گسل۵ | سطح یا صفحه‌ای که شکستگی و لغزش در امتداد آن رخ می‌دهد. این صفحه می‌تواند عمودی، افقی یا مایل باشد. |
| دیواره بالا‌رو۶ | بلوک سنگی که در بالای صفحه گسل قرار دارد. |
| دیواره پایین‌رو۷ | بلوک سنگی که در زیر صفحه گسل قرار دارد. |
گسل عادی چگونه کار می‌کند؟
حالا به سراغ موضوع اصلی می‌رویم: گسل عادی. این نوع گسل زمانی تشکیل می‌شود که پوسته زمین تحت تأثیر نیروهای کششی قرار بگیرد. یعنی نیروهایی که سعی دارند پوسته را از دو طرف بکشند و آن را نازک‌تر و گسترده‌تر کنند. در پاسخ به این کشش، یک شکستگی مایل ایجاد می‌شود.
در یک گسل عادی، دیواره بالا‌رو نسبت به دیواره پایین‌رو به سمت پایین حرکت می‌کند. برای به خاطر سپردن این موضوع، یک کتاب بزرگ را روی میز در نظر بگیرید. اگر کتاب را از وسط به دو نیم تقسیم کنید و نیمه سمت راست را به سمت پایین فشار دهید، شکلی شبیه به یک گسل عادی ایجاد کرده‌اید. نیمه چپ (دیواره پایین‌رو) بالاتر از نیمه راست (دیواره بالا‌رو) قرار می‌گیرد.
گسل عادی در عمل: شکل‌دهی به چهره زمین
گسل‌های عادی فقط یک مفهوم تئوری نیستند؛ آن‌ها به طور فعال در حال شکل‌دادن به مناظر اطراف ما هستند. هنگامی که یک سری از گسل‌های عادی موازی با یکدیگر فعال می‌شوند، می‌توانند عوارض زمین‌شناسی بسیار بزرگی ایجاد کنند.
یک نمونه کلاسیک، تشکیل یک گرابن۸ است. گرابن یک فرونشستگی یا دره‌ای است که توسط گسل‌های عادی در دو طرف آن ایجاد شده است. تصور کنید یک نوار پلاستیکی پهن دارید. اگر آن را از دو طرف بکشید، بخش مرکزی نازک‌تر و پایین‌تر می‌رود. این دقیقاً مشابه تشکیل یک گرابن است. دره مرده در ایران و دره راین در اروپا از نمونه‌های معروف گرابن هستند.
نمونه دیگر، تشکیل هورست۹ است. هورست بلوک‌های مرتفعی هستند که بین دو گرابن قرار گرفته‌اند. در مثال نوار پلاستیکی، لبه‌های نوار که تحت کشش هستند، نسبت به مرکز بالاتر می‌مانند و یک هورست را تشکیل می‌دهند. کوه‌های الت در اروپا نمونه‌ای از یک هورست عظیم هستند.
| عارضه | توصیف | مثال معروف |
|---|---|---|
| گرابن | فرونشستگی بین دو گسل عادی | دره مرده، ایران |
| هورست | بلوک مرتفع بین دو گرابن | کوه‌های الت، اروپا |
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاورقی
۱گسل عادی (Normal Fault)
۲نیروهای کششی (Tensional Forces)
۳گسل (Fault)
۴ورقه (Tectonic Plate)
۵صفحه گسل (Fault Plane)
۶دیواره بالا‌رو (Hanging Wall)
۷دیواره پایین‌رو (Footwall)
۸گرابن (Graben)
۹هورست (Horst)
۱۰پشته میانی اقیانوس (Mid-Ocean Ridge)