راهبرد حل مسئله با حذف حالت‌های نامطلوب
راهبرد حذف چیست و چگونه عمل می‌کند؟
تصور کنید در یک مسابقهٔ تلویزیونی شرکت کرده‌اید و مجری از شما می‌پرسد: «پایتخت کشور اندونزی کدام شهر است؟» به شما چهار گزینه داده می‌شود: تهران، جاکارتا، قاهره و ریو دو ژانیرو. اگر مطمئن هستید که تهران پایتخت ایران است، بلافاصله آن را حذف می‌کنید. اگر همچنین می‌دانید قاهره پایتخت مصر و ریو دو ژانیرو یک شهر در برزیل است، آن‌ها را نیز کنار می‌گذارید. در نهایت، تنها گزینه باقی‌مانده، جاکارتا، پاسخ صحیح شما خواهد بود حتی اگر از اول مطمئن نبوده‌اید. این، هستهٔ اصلی راهبرد حذف حالت‌های نامطلوب است.
این روش بر پایهٔ استدلال منطقی۳ استوار است. شما با استفاده از دانش و اطلاعات خود، گزینه‌هایی را که به وضوح با شرایط مسئله یا واقعیت‌های شناخته شده در تناقض هستند، شناسایی و حذف می‌کنید. این کار دامنهٔ انتخاب‌های شما را کوچک‌تر و رسیدن به پاسخ را آسان‌تر می‌سازد.
انواع موقعیت‌ها برای استفاده از راهبرد حذف
این راهبرد فقط برای سوالات چهارگزینه‌ای نیست. در موقعیت‌های مختلفی می‌توان از آن استفاده کرد. جدول زیر برخی از این موقعیت‌ها را همراه با مثال نشان می‌دهد:
| موقعیت | مثال | نحوهٔ حذف حالت‌های نامطلوب |
|---|---|---|
| سوالات آزمون | سوال ریاضی با چهار گزینه | حذف گزینه‌هایی که از نظر اندازه یا علامت با جواب منطقی همخوانی ندارند. |
| تصمیم‌گیری روزمره | انتخاب وسیله نقلیه برای سفر | حذف دوچرخه به دلیل مسافت طولانی و حذف هواپیما به دلیل هزینهٔ زیاد. انتخاب بین قطار یا اتوبوس باقی می‌ماند. |
| بازی‌های فکری | بازی «چه کسی چیست؟» | با پرسش سوالات بله/خیر، مشاغل یا شخصیت‌های غیرممکن را یکی یکی حذف می‌کنید تا به هویت درست برسید. |
| عیب‌یابی مشکلات ساده | روشن نشدن چراغ مطالعه | پریز برق را بررسی می‌کنید (حذف مشکل از پریز). اگر سالم بود، لامپ را عوض می‌کنید (حذف مشکل از لامپ). به این ترتیب مشکل اصلی را پیدا می‌کنید. |
حل یک مسئله ریاضی گام به گام با حذف گزینه
فرض کنید مسئله زیر به شما داده شده است:
حاصل عبارت $ 15 - 3 \times (4 - 1) $ کدام است؟
گزینه‌ها: ۳ ، ۶ ، ۱۲ ، ۱۸
گام اول: به یاد آوردن ترتیب عملیات۴. می‌دانیم که اولویت با پرانتز است. پس $ (4-1) = 3 $.
گام دوم: حذف گزینه‌های بزرگ غیرمنطقی. حالا عبارت می‌شود $ 15 - 3 \times 3 $. اگر کسی ترتیب عملیات را رعایت نکند و از چپ به راست محاسبه کند، به ۱۲ یا ۱۸ میرسد. اما چون ضرب ($ 3 \times 3 $) اولویت دارد، جواب باید از ۱۵ کمتر باشد. پس گزینه‌های ۱۲ و ۱۸ که بزرگ‌تر یا مساوی ۱۵ هستند، نامطلوب به نظر می‌رسند و حذف می‌شوند.
گام سوم: انتخاب بین گزینه‌های باقی‌مانده. اکنون فقط ۳ و ۶ باقی مانده‌اند. حالا محاسبه را دقیق انجام می‌دهیم: $ 3 \times 3 = 9 $ و سپس $ 15 - 9 = 6 $. بنابراین پاسخ درست ۶ است.
می‌بینید که چگونه با حذف دو گزینه از چهار گزینه، شانس خود را برای انتخاب پاسخ صحیح از ۲۵٪ به ۵۰٪ رساندیم و سپس با کمی دقت به جواب قطعی رسیدیم.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. ممکن است بتوانید دو یا حتی سه گزینه را حذف کنید. هرچه گزینه‌های نادرست بیشتری را شناسایی و حذف کنید، شانس شما برای انتخاب پاسخ درست بیشتر می‌شود. حتی اگر نتوانید به پاسخ قطعی برسید، انتخاب از بین دو گزینه بهتر از انتخاب از بین چهار گزینه است.
بزرگترین اشتباه، حذف یک گزینه به دلیل ظاهر آن یا بدون دلیل منطقی است. برای مثال، گفتن «این گزینه قشنگ به نظر نمی‌رسد» دلیل خوبی برای حذف نیست. همیشه باید دلیلی مبتنی بر اطلاعات مسئله، محاسبات جزئی یا واقعیت‌های علمی داشته باشید.
در این حالت، باید به دنبال تفاوت‌های جزئی بین آن دو گزینه بگردید. گاهی اوقات یک کلمه یا یک علامت ریاضی کوچک (مثل مثبت یا منفی) تفاوت بین درست و نادرست را مشخص می‌کند. اطلاعات مسئله را با دقت بیشتری مرور کنید.
راهبرد حذف حالت‌های نامطلوب، یک ابزار بسیار مفید و قدرتمند برای حل مسئله است. این روش به شما می‌آموزد که به جای تمرکز بر یافتن مستقیم پاسخ درست (که گاهی سخت است)، اول بر حذف پاسخ‌های قطعاً غلط تمرکز کنید. با این کار، مسیر حل مسئله برای شما هموارتر می‌شود. این مهارت نه تنها در آزمون‌ها، بلکه در تصمیم‌گیری‌های کوچک و بزرگ زندگی به کمکتان می‌آید و به شما کمک می‌کند فردی منطقی‌تر و تحلیل‌گرتر شوید.
پاورقی
۱حذف حالت‌های نامطلوب (Elimination of Undesirable Cases): یک راهبرد حل مسئله که در آن گزینه‌ها یا سناریوهای غیرممکن یا بسیار بعید، کنار گذاشته می‌شوند تا دامنهٔ انتخاب‌ها محدودتر شود.
۲حل با حذف گزینه (Solving by Elimination of Options): روشی مشابه که معمولاً در تست‌های چندگزینه‌ای به کار می‌رود.
۳استدلال منطقی (Logical Reasoning): فرآیند استفاده از اصول درست فکر کردن برای رسیدن به یک نتیجه‌گیری معتبر.
۴ترتیب عملیات (Order of Operations): مجموعه‌ای از قوانین که مشخص می‌کند کدام عملیات در یک عبارت ریاضی چندجمله‌ای اولویت دارند (مانند پرانتز، ضرب و تقسیم، جمع و تفریق).
