ممیز: نشانه‌ای کوچک با کاربرد بزرگ
ممیز چیست و چه شکلی است؟
ممیز علامتی است که در نوشتن اعداد اعشاری به کار می‌رود. این علامت در فارسی معمولاً به صورت یک نقطه‌ی کوچک در وسط خط نوشته می‌شود (./). همه‌ی ما در زندگی روزمره با این علامت سر و کار داریم. برای مثال، وقتی قد خود را اندازه می‌گیریم، ممکن است بگوییم 145.5 سانتی‌متر. در این عدد، ممیز بین 145 (قسمت صحیح) و 5 (قسمت اعشاری) قرار گرفته است.
یک عدد اعشاری را می‌توان به صورت زیر نشان داد:
$ \text{قسمت صحیح} . \text{قسمت اعشاری} $
قسمت اعشاری در واقع نشان‌دهنده‌ی کسری از یک واحد کامل است.
قسمت‌های مختلف یک عدد اعشاری
هر عدد اعشاری از دو بخش اصلی تشکیل شده است. برای درک بهتر، عدد 23.75 را در نظر بگیرید:
| نام بخش | مقدار در عدد 23.75 | توضیح |
|---|---|---|
| قسمت صحیح | 23 | این بخش نشان‌دهنده‌ی واحدهای کامل است. |
| ممیز | . | علامتی که دو بخش را از هم جدا می‌کند. |
| قسمت اعشاری | 75 | این بخش نشان‌دهنده‌ی کسری از یک واحد است (در این مثال، 75 صدم). |
چگونه اعداد اعشاری را بخوانیم؟
خواندن اعداد اعشاری قاعده‌ی ساده‌ای دارد. ابتدا قسمت صحیح را مانند یک عدد معمولی می‌خوانیم، سپس کلمه‌ی "ممیز" یا "و" را گفته و بعد قسمت اعشاری را به صورت جداگانه و با ذکر نام ارزش مکانی آخرین رقم می‌خوانیم.
مثال: عدد 5.8 را "پنج ممیز هشت" یا "پنج و هشت دهم" می‌خوانیم. چون رقم 8 در جایگاه دهم قرار دارد.
| عدد اعشاری | روش خواندن | توضیح |
|---|---|---|
| 0.5 | صفر ممیز پنج | یا "پنج دهم" |
| 12.07 | دوازده ممیز صفر هفت | رقم صفر در جایگاه دهم و رقم هفت در جایگاه صدم قرار دارد. |
| 103.456 | صد و سه ممیز چهارصد و پنجاه و شش | قسمت اعشاری "چهارصد و پنجاه و شش هزارم" است. |
ممیز در زندگی روزمره ما کجاست؟
شاید فکر کنید اعداد اعشاری فقط در کتاب ریاضی وجود دارند، اما آن‌ها همه‌جا هستند! وقتی با پدر یا مادرتان برای خرید می‌روید، قیمت بسیاری از کالاها به صورت اعشاری نوشته می‌شود. مثلاً قیمت یک بسته شیر ممکن است 45.500 تومان باشد. این عدد یعنی چهل و پنج هزار و پانصد تومان. در اینجا ممیز برای جدا کردن هر سه رقم (هزارگان) به کار رفته است که البته این کاربرد با ممیز اعشاری متفاوت است، اما شکل آن یکی است.
کاربرد دیگر در اندازه‌گیری است. وقتی در درس علوم دمای هوا را اندازه می‌گیرید، ممکن است دماسنج عدد 23.5 درجه سانتی‌گراد را نشان دهد. یا وقتی در ورزش قدتان را اندازه می‌گیرند، ممکن است 1.42 متر باشد. حتی زمانی که نیم لیوان آب می‌خورید، در واقع 0.5 (نیم) لیوان آب نوشیده‌اید.
یک خط‌کش بردارید. طول یک خودکار یا مداد را اندازه بگیرید. به احتمال زیاد اندازه‌ی آن یک عدد کامل نیست و یک عدد اعشاری مانند 14.6 سانتی‌متر خواهد بود. شما به تازگی از یک عدد اعشاری در یک اندازه‌گیری واقعی استفاده کرده‌اید!
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
بله، نوشتن صفر قبل از ممیز بسیار مهم است. این کار به خوانایی عدد کمک می‌کند. برای مثال، عدد 0.75 را حتماً با صفر بنویسید. اگر فقط .75 بنویسید، ممکن است فردی متوجه ممیز نشود و عدد را 75 بخواند که اشتباه بزرگی است!
خیر. در ایران و بسیاری از کشورهای انگلیسی‌زبان از نقطه (.) استفاده می‌شود. اما در برخی کشورهای اروپایی مانند فرانسه و آلمان از ویرگول (,) برای این کار استفاده می‌کنند. مثلاً آن‌ها عدد پنج و نیم را به صورت 5,5 می‌نویسند. در درس ریاضی ما از نقطه استفاده می‌کنیم.
صفر بعد از ممیز نشان‌دهنده‌ی نبودن مقدار در آن ارزش مکانی است. مثلاً در عدد 8.07، صفر بعد از ممیز به این معنی است که در این عدد، "دهم" وجود ندارد و فقط "هفت صدم" داریم. این صفر را حتماً باید بنویسیم.
ممیز یک علامت ساده اما بسیار کاربردی در ریاضی و زندگی روزمره است. این علامت کوچک به ما کمک می‌کند اعدادی را که کامل نیستند و بخشی از یک واحد را نشان می‌دهند، به راحتی بنویسیم و بخوانیم. از قیمت خوراکی‌ها گرفته تا اندازه‌گیری قد و وزن، همه‌جا ردپای اعداد اعشاری و ممیز را می‌بینیم. با یادگیری روش صحیح خواندن و نوشتن این اعداد، می‌توانیم درک بهتری از دنیای اعداد پیدا کنیم.
پاورقی
۱ممیز (Radix Point): علامتی که در سیستم‌های عددی برای جدا کردن قسمت عدد صحیح از قسمت کسری به کار می‌رود. در سیستم اعشاری، به آن اعشار یا نقطه‌ی اعشاری (Decimal Point) می‌گویند.
۲اعداد اعشاری (Decimal Numbers): به اعدادی گفته می‌شود که دارای یک جزء کسری هستند و این جزء با استفاده از یک ممیز از جزء صحیح عدد جدا شده است.