ویروس سرماخوردگی چیست؟
ویروس؛ یک موجود بسیار کوچک
یک ویروس سرماخوردگی آنقدر کوچک است که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود. برای دیدن آن به میکروسکوپ‌های بسیار قوی نیاز داریم. فکر کنید یک توپ پینگ‌پونگ حدود 100000 (صد هزار) بار کوچک شود؛ آن وقت تقریباً اندازه‌ی یک ویروس می‌شود! ویروس‌ها مانند انسان‌ها، گیاهان یا باکتری‌ها موجودات زنده‌ی کامل نیستند. آن‌ها برای زنده ماندن و تکثیر شدن باید حتماً وارد یک سلول زنده شوند، درست مثل یک مهمان ناخوانده که برای زندگی کردن به خانه‌ی دیگری نیاز دارد.
انواع ویروس‌های سرماخوردگی
بیش از 200 نوع ویروس مختلف می‌توانند باعث سرماخوردگی شوند، اما برخی از آن‌ها مشهورتر و شایع‌تر هستند. در جدول زیر با مهم‌ترین آن‌ها آشنا می‌شویم:
| نام ویروس | میزان شیوع | ویژگی‌های اصلی |
|---|---|---|
| راینوویروس[1] | 30-50% | شایع‌ترین نوع، بیشتر در بهار و پاییز فعال است. |
| کوروناویروس[2] | 10-15% | معمولاً باعث سرماخوردگی خفیف می‌شود. |
| ویروس سینسیشیال تنفسی[3] | 5-10% | در کودکان می‌تواند شدیدتر باشد. |
ویروس چگونه ما را بیمار می‌کند؟
ویروس‌ها مانند دزدان کوچکی هستند که می‌خواهند وارد خانه‌ی سلول‌های بدن ما شوند. این سفر معمولاً از طریق بینی، دهان یا چشم‌ها شروع می‌شود. وقتی فرد بیمار سرفه یا عطسه می‌کند، قطره‌های ریزی که حاوی ویروس هستند در هوا پخش می‌شوند. اگر این قطره‌ها را استنشاق کنیم یا با دست آلوده به چشم یا بینی خود دست بزنیم، ویروس وارد بدن ما می‌شود.
وقتی ویروس به یک سلول میرسد، با استفاده از کلیدهای مخصوصی که روی سطح خود دارد، قفل‌های روی دیواره‌ی سلول را باز می‌کند و وارد آن می‌شود. سپس کنترل مرکز فرمان سلول (هسته[4]) را به دست می‌گیرد و به آن دستور می‌دهد که به جای انجام کارهای معمولش، هزاران نسخه جدید از ویروس را تولید کند. وقتی سلول پر از ویروس‌های جدید شد، می‌ترکد و آن‌ها را آزاد می‌کند تا به سلول‌های سالم دیگر حمله کنند.
نبرد بزرگ: سیستم ایمنی در برابر ویروس
خوشبختانه بدن ما یک ارتش دفاعی بسیار قوی به نام سیستم ایمنی دارد. به محض اینکه ویروس‌ها شروع به تکثیر می‌کنند، سیستم ایمنی متوجه حضور این مهاجمان می‌شود. سلول‌های سرباز (گلبول‌های سفید[5]) به منطقه‌ی حمله هجوم می‌آورند تا با ویروس‌ها بجنگند و آن‌ها را نابود کنند. بسیاری از علائم سرماخوردگی مانند تب، در واقع نتیجه‌ی همین نبرد هستند. تب، محیط بدن را برای ویروس‌ها ناخوشایند و کار سربازان بدن را راحت‌تر می‌کند.
این نبرد معمولاً بین 3 تا 10 روز طول می‌کشد. وقتی سیستم ایمنی برنده شود، بدن ما حتی سلول‌های خاطره‌دار[6] می‌سازد که اگر همان ویروس دوباره حمله کند، آن را به سرعت شناسایی و نابود می‌کنند. به همین دلیل است که به بعضی از ویروس‌ها فقط یک بار در عمرمان مبتلا می‌شویم.
چگونه از خود در برابر سرماخوردگی محافظت کنیم؟
ما می‌توانیم با انجام کارهای ساده، به سیستم ایمنی بدنمان کمک کنیم و از بیمار شدن جلوگیری کنیم. مهم‌ترین این کارها شستن مرتب دست‌ها با آب و صابون است، مخصوصاً قبل از خوردن غذا و بعد از دست دادن با افراد یا لمس سطوحی که دیگران آن را لمس کرده‌اند. خوردن میوه‌ها و سبزیجات تازه، نوشیدن آب کافی و خواب خوب شبانه نیز سربازان بدن ما را قوی‌تر می‌کند.
| راه پیشگیری | چگونگی انجام | اثربخشی |
|---|---|---|
| شستن دست‌ها | حداقل به مدت 20 ثانیه با آب و صابون | بسیار مؤثر |
| دوری از افراد بیمار | حفظ فاصله و پرهیز از روبوسی | مؤثر |
| تغذیه سالم | مصرف ویتامین‌ها از طریق میوه و سبزی | کمک‌کننده |
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر. هوای سرد به تنهایی باعث سرماخوردگی نمی‌شود. اما چون در فصول سرد سال مردم بیشتر در فضاهای بسته و نزدیک به هم هستند، ویروس راحت‌تر از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود.
پاسخ: چون بیش از 200 نوع ویروس مختلف باعث سرماخوردگی می‌شوند، ساختن واکسنی که در برابر همه‌ی آن‌ها محافظت کند، بسیار سخت است. اما برای بیماری‌هایی مانند آنفلوانزا که تعداد ویروس‌های عامل آن کمتر است، واکسن وجود دارد.
پاسخ: خوردن ویتامین C به مقدار کافی (مثلاً با خوردن پرتقال) برای سلامت کلی بدن خوب است، اما تحقیقات علمی نشان می‌دهد که مصرف زیاد آن به صورت قرص، به طور قطعی نمی‌تواند از سرماخوردگی جلوگیری کند.
پاورقی
[1] Rhinovirus: از شایع‌ترین عوامل سرماخوردگی معمولی.
[2] Coronavirus: خانواده‌ای از ویروس‌ها که برخی از آن‌ها باعث سرماخوردگی می‌شوند.
[3] Respiratory Syncytial Virus (RSV): ویروسی که می‌تواند باعث عفونت دستگاه تنفسی شود.
[4] Nucleus: مرکز فرماندهی سلول که حاوی اطلاعات ژنتیکی است.
[5] White Blood Cells: سلول‌های دفاعی بدن که در خون وجود دارند.
[6] Memory Cells: سلول‌های سیستم ایمنی که پس از اولین برخورد با یک عامل بیماری‌زا، برای مدت طولانی در بدن باقی می‌مانند تا در صورت حمله مجدد، پاسخ سریع و قوی‌تری ایجاد کنند.