بیماری‌های واگیر و غیرواگیر: چه تفاوتی با هم دارند؟
بیماری واگیر چیست و چگونه پخش می‌شود؟
بیماری‌های واگیر، بیماری‌هایی هستند که می‌توانند از فردی به فرد دیگر یا از حیوانی به انسان سرایت کنند. عامل این بیماری‌ها معمولاً موجودات زنده‌ی بسیار ریزی به نام میکروب۳ هستند. میکروب‌ها می‌توانند باکتری۴، ویروس۵، قارچ یا انگل باشند. برای مثال، بیماری آنفلوانزا توسط یک ویروس ایجاد می‌شود و وقتی فرد بیمار عطسه یا سرفه می‌کند، ویروس در هوا پخش شده و افراد دیگر را بیمار می‌کند.
سرعت پخش این بیماری‌ها می‌تواند بسیار بالا باشد. تصور کنید در یک کلاس درس، یک دانش‌آموز سرما خورده است. اگر دست‌های خود را به‌خوبی نشوید و با دوستانش دست بدهد، به راحتی می‌تواند بیماری را به چندین نفر دیگر منتقل کند. به این حالت، همه‌گیری۶ می‌گویند.
بیماری غیرواگیر از کجا می‌آید؟
برخلاف بیماری‌های واگیر، بیماری‌های غیرواگیر از فردی به فرد دیگر سرایت نمی‌کنند. این بیماری‌ها معمولاً در اثر عوامل درونی بدن، سبک زندگی ناسالم یا عوامل محیطی به وجود می‌آیند. مدت زمان این بیماری‌ها معمولاً طولانی‌تر است و ممکن است سال‌ها با فرد همراه باشند.
یک مثال ساده، بیماری دیابت۷ یا قند خون است. در این بیماری، بدن نمی‌تواند به درستی از قند موجود در غذاها استفاده کند. این مشکل به دلیل اختلال در کار لوزالمعده۸ (عضوی در بدن که انسولین۹ تولید می‌کند) به وجود می‌آید. شما نمی‌توانید دیابت را از دوست خود که به این بیماری مبتلا است، بگیرید.
| ویژگی | بیماری واگیر | بیماری غیرواگیر |
|---|---|---|
| سرایت‌پذیری | بله | خیر |
| علت اصلی | میکروب (ویروس، باکتری) | ژنتیک، سبک زندگی، محیط |
| مدت زمان بیماری | معمولاً کوتاه (چند روز تا چند هفته) | معمولاً طولانی (مزمن۱۰) |
| نمونه‌های رایج | سرماخوردگی، کووید-۱۹، آبله مرغان | دیابت، بیماری قلبی، سرطان |
| راه پیشگیری اصلی | رعایت بهداشت فردی، واکسن | تغذیه سالم، ورزش، پرهیز از سیگار |
چگونه از خود و دیگران محافظت کنیم؟
حالا که با تفاوت این دو نوع بیماری آشنا شدیم، بهتر است راه‌های محافظت از خود در برابر آن‌ها را نیز یاد بگیریم. برای بیماری‌های واگیر، مهم‌ترین کار قطع زنجیره‌ی سرایت است. این کار با اقداماتی ساده مانند شستن دست‌ها، استفاده از ماسک در هنگام بیماری و تزریق واکسن ممکن می‌شود. واکسن سیستم دفاعی بدن ما را در برابر یک میکروب خاص، قوی و آماده می‌کند.
برای پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر، باید سبک زندگی سالم داشته باشیم. این یعنی:
- خوردن میوه و سبزیجات تازه به جای تنقلات پرچرب و شیرین.
- فعال بودن و ورزش کردن به طور منظم (مثلاً نیم ساعت پیاده‌روی در روز).
- دوری از سیگار و قلیان.
این کارها مانند این است که از بدن خود در برابر دشمنی که از درون ممکن است حمله کند، محافظت کنیم.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. سرطان یک بیماری غیرواگیر است. شما نمی‌توانید از طریق دست دادن، در آغوش کشیدن یا نشستن کنار فرد مبتلا به سرطان، به این بیماری مبتلا شوید. سرطان به دلیل رشد غیرعادی سلول‌های داخل بدن خود فرد ایجاد می‌شود.
لزوماً خیر. اگرچه سابقه‌ی خانوادگی یک عامل خطر است، اما این به معنای ابتلای قطعی نیست. با داشتن سبک زندگی سالم (تغذیه مناسب، ورزش و عدم استعمال دخانیات) می‌توانید خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌های غیرواگیر مانند بیماری قلبی را به شدت کاهش دهید.
بله. آبله مرغان یک بیماری واگیر بسیار مسری است. اما پس از بهبودی، ویروس آن می‌تواند سال‌ها در بدن به صورت غیرفعال بماند و در بزرگسالی به صورت بیماری زونا ظاهر شود. پس در این مورد خاص، یک بیماری واگیر می‌تواند یک اثر طولانی‌مدت (شبیه به بیماری غیرواگیر) نیز داشته باشد.
پاورقی
۱ بیماری واگیر (Communicable Disease): بیماری که می‌تواند مستقیماً یا غیرمستقیم از یک فرد به فرد دیگر منتقل شود.
۲ بیماری غیرواگیر (Non-communicable Disease - NCD): بیماری که از فردی به فرد دیگر قابل سرایت نیست.
۳ میکروب (Germ): اصطلاح رایج برای اشاره به عوامل بیماری‌زای کوچک مانند باکتری و ویروس.
۴ باکتری (Bacteria): موجودات زنده‌ی تک‌سلولی میکروسکوپی که برخی از آن‌ها مفید و برخی بیماری‌زا هستند.
۵ ویروس (Virus): ذرات بسیار ریزی که برای تکثیر به سلول‌های میزبان نیاز دارند و باعث بیماری می‌شوند.
۶ همه‌گیری (Epidemic): شیوع سریع یک بیماری واگیر در یک جامعه در یک بازه‌ی زمانی خاص.
۷ دیابت (Diabetes): بیماری که در آن سطح قند خون به دلیل کمبود انسولین یا مقاومت به آن، بالا می‌رود.
۸ لوزالمعده (Pancreas): عضوی در بدن که آنزیم‌های گوارشی و هورمون انسولین را تولید می‌کند.
۹ انسولین (Insulin): هورمونی که توسط لوزالمعده تولید می‌شود و به سلول‌ها کمک می‌کند تا از قند (گلوکز) برای انرژی استفاده کنند.
۱۰ مزمن (Chronic): وضعیت یا بیماری که برای مدت زمان طولانی (معمولاً بیش از سه ماه) ادامه دارد.