گوش داخلی: اتاق فرمان شنوایی و تعادل
ساختار لابیرنت: خانه گوش داخلی
گوش داخلی مجموعه‌ای از گذرگاه‌های توخالی و پر از مایع در استخوان گیجگاهی جمجمه است که به دلیل شکل پیچیده‌اش، لابیرنت۴ نامیده می‌شود. این ساختار به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود:
| بخش | عملکرد اصلی | توضیح مختصر |
|---|---|---|
| حلزون گوش | شنوایی | ساختاری مارپیچ و صدفی شکل که امواج صوتی را به سیگنال‌های عصبی تبدیل می‌کند. |
| دستگاه وستیبولار | تعادل | شامل مجاری نیم‌دایره‌ای۵ و اتاقک‌ها (یوتریکل۶ و ساکول۷) که حرکات سر را ردیابی می‌کنند. |
تمام این ساختارها درون یک پوسته استخوانی سخت به نام لابیرنت استخوانی قرار دارند و داخل آنها را مایع خاصی به نام آندولنف۸ پر کرده است. تصور کنید یک مجموعه غارهای به هم پیوسته درون یک کوه یخی وجود دارد که با آب پر شده‌اند. خود این غارها، لابیرنت استخوانی و آبی که درون آنها است، آندولنف نام دارد.
حلزون گوش: نوازنده سکوت
حلزون گوش شبیه به پوسته یک حلزون واقعی، به صورت یک لوله مارپیچ دور خودش پیچیده است. اگر این مارپیچ را باز کنیم، یک لوله استخوانی بلند خواهیم داشت که توسط دو غشا به سه کانال طولی موازی تقسیم شده است. این سه کانال عبارتند از:
- نردبان دهلیزی۹ (پر از مایع پریلنف۱۰)
- مجط میانی۱۱ (حاوی اندام حسی کورتی۱۲)
- نردبان صماخی۱۳ (پر از مایع پریلنف)
اندام کورتی، عضو اصلی شنوایی است که روی غشای پایه۱۴ قرار دارد. این اندام دارای هزاران سلول مویی۱۵ میکروسکوپی است. این سلول‌ها همانند کلیدهای یک پیانو هستند که هر کدام برای یک فرکانس صوتی خاص تنظیم شده‌اند.
دستگاه وستیبولار: حسگر حرکات بدن
این بخش از گوش داخلی، مسئول حس کردن موقعیت سر و حرکات آن است. دستگاه وستیبولار از دو بخش اصلی تشکیل شده است:
| بخش | نوع حرکت تشخیص داده شده | توضیح |
|---|---|---|
| مجاری نیم‌دایره‌ای | حرکات چرخشی سر | سه کانال تقریباً عمود بر هم که شتاب زاویه‌ای را در سه بعد فضایی حس می‌کنند. |
| اتاقک‌ها (یوتریکل و ساکول) | حرکات خطی و نیروی جاذبه | شتاب خطی (مثل حرکت ماشین) و موقعیت سر نسبت به گرانش را تشخیص می‌دهند. |
در انتهای هر مجرای نیم‌دایره‌ای، یک ساختار تورم کده به نام آمپول۱۶ وجود دارد که درون آن یک برجستگی ژله‌ای به نام کوپولای۱۷ قرار دارد. هنگامی که سر می‌چرخد، اینرسی مایع آندولنف باعث می‌شود کوپولا خم شود و سلول‌های مویی موجود در آمپول را تحریک کند.
از گوش داخلی تا عمل: حفظ تعادل در زندگی روزمره
اطلاعات جمع‌آوری شده توسط دستگاه وستیبولار برای انجام بسیاری از فعالیت‌های روزمره ضروری است. وقتی شما روی یک پا می‌ایستید، دستگاه وستیبولار همراه با بینایی و گیرنده‌های حسی در مفاصل و عضلات، به مغز کمک می‌کند تا موقعیت بدن را در فضا درک کرده و تعادل را حفظ کند.
یک مثال ساده، تجربه سرگیجه پس از چرخیدن به دور خود است. وقتی شما می‌چرخید، مایع درون مجاری نیم‌دایره‌ای نیز به حرکت درمی‌آید. وقتی ناگهان می‌ایستید، این مایع به دلیل اینرسی همچنان به حرکت خود ادامه می‌دهد و به سلول‌های مویی فشار وارد می‌کند. مغز شما این سیگنال را به عنوان "در حال چرخش" تفسیر می‌کند، در حالی که چشمان شما می‌گویند "ایستاده‌اید". این تضاد اطلاعات است که باعث احساس سرگیجه و عدم تعادل می‌شود.
حتی عمل ساده راه رفتن در یک خط مستقیم نیز به اطلاعات دقیق دستگاه وستیبولار وابسته است. این سیستم به طور مداوم در حال گزارش کوچک ترین تغییرات در موقعیت سر به مغز است تا عضلات بتوانند به سرعت تنظیمات لازم برای حفظ تعادل را انجام دهند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر، این یک اشتباه رایج است. گوش داخلی دو عملکرد کاملاً مجزا دارد: شنوایی (توسط حلزون) و تعادل (توسط دستگاه وستیبولار). در واقع، آسیب به بخش وستیبولار می‌تواند باعث سرگیجه و عدم تعادل شدید شود، حتی اگر شنوایی کاملاً طبیعی باشد.
برخی از عفونت‌ها می‌توانند به دستگاه وستیبولار در گوش داخلی گسترش یابند. این عفونت باعث التهاب و اختلال در عملکرد طبیعی مایع و سلول‌های مویی می‌شود. از آنجایی که این بخش مسئول تعادل است، تحریک غیرطبیعی آن توسط عفونت، سیگنال‌های اشتباهی به مغز می‌فرستد که نتیجه آن احساس چرخش محیط (سرگیجه) است.
متأسفانه، در انسان، سلول‌های مویی گوش داخلی در صورت آسیب‌دیدگی یا مرگ، توانایی بازتولید بسیار محدودی دارند. این یکی از دلایل اصلی کاهش شنوایی دائم و برخی اختلالات تعادلی مزمن است. محافظت از گوش در برابر صداهای بسیار بلند بسیار مهم است زیرا این صداها می‌توانند به طور غیرقابل برگشتی به این سلول‌های حساس آسیب برسانند.
پاورقی
۱گوش داخلی (Inner Ear): بخشی از گوش که در استخوان گیجگاهی جمجمه قرار دارد و حاوی اندام‌های شنوایی و تعادلی است.
۲حلزون گوش (Cochlea): بخش مارپیچ و حلزونی شکل گوش داخلی که مسئول تبدیل امواج صوتی به سیگنال‌های عصبی است.
۳دستگاه وستیبولار (Vestibular System): بخشی از گوش داخلی که مسئول حس تعادل و موقعیت‌یابی فضایی سر است.
۴لابیرنت (Labyrinth): مجموعه‌ای از مجاری و حفره‌های به هم پیوسته در گوش داخلی.
۵مجاری نیم‌دایره‌ای (Semicircular Canals): سه کانال نیم‌دایره‌ای پر از مایع که حرکات چرخشی سر را تشخیص می‌دهند.
۶یوتریکل (Utricle): یکی از دو اتاقک در دستگاه وستیبولار که حرکات خطی در صفحه افقی و کج شدن سر را تشخیص می‌دهد.
۷ساکول (Saccule): اتاقک دیگر در دستگاه وستیبولار که حرکات خطی در صفحه عمودی را تشخیص می‌دهد.
۸آندولنف (Endolymph): مایع موجود در داخل غشای لابیرنت غشایی در گوش داخلی.
۹نردبان دهلیزی (Scala Vestibuli)
۱۰پریلنف (Perilymph): مایع موجود در فضای بین لابیرنت استخوانی و لابیرنت غشایی.
۱۱مجط میانی (Scala Media) یا کانال کوکلئار
۱۲اندام کورتی (Organ of Corti): اندام حسی اصلی شنوایی واقع بر روی غشای پایه در حلزون.
۱۳نردبان صماخی (Scala Tympani)
۱۴غشای پایه (Basilar Membrane)
۱۵سلول های مویی (Hair Cells): سلول‌های گیرنده حسی در اندام کورتی و دستگاه وستیبولار.
۱۶آمپول (Ampulla): بخش تورم کده در انتهای هر مجرای نیم‌دایره‌ای.
۱۷کوپولا (Cupula): ساختار ژله‌ایی در آمپول که حرکت مایع آندولنف را به تحریک سلول‌های مویی تبدیل می‌کند.