حافظه ایمنی: سپر قدرتمند و هوشمند بدن
سربازان حافظه‌دار سیستم ایمنی
برای درک حافظه ایمنی، ابتدا باید با سربازان اصلی سیستم ایمنی آشنا شویم: گلبول‌های سفید خون. در میان این سربازان، دو گروه نقش کلیدی در حافظه ایمنی دارند: لنفوسیت‌های B۲ و لنفوسیت‌های T۳. این لنفوسیت‌ها مانند واحدهای ویژه‌ای هستند که هر کدام برای شناسایی یک نوع مهاجم خاص (آنتی‌ژن۴) آموزش دیده‌اند.
فرض کنید یک ویروس سرماخوردگی برای اولین بار به بدن شما حمله می‌کند. سیستم ایمنی شما با تمام قدرت شروع به مبارزه می‌کند. این نبرد اول ممکن است چندین روز طول بکشد و شما احساس بیماری کنید. در طول این نبرد، لنفوسیت‌های B و T که برای مبارزه با این ویروس خاص فعال شده‌اند، پس از پیروزی، به دو دسته تقسیم می‌شوند: یک دسته که در نبرد کشته می‌شوند و دسته دیگر که به سلول‌های خاطره‌ای۵ تبدیل می‌شوند. این سلول‌های خاطره‌ای برای سال‌ها یا حتی تمام عمر در بدن شما باقی می‌مانند و آن ویروس خاص را به خاطر می‌سپارند.
| ویژگی | پاسخ اولیه (اولین برخورد) | پاسخ ثانویه (برخوردهای بعدی) |
|---|---|---|
| زمان شروع پاسخ | 5-7 روز | 1-3 روز |
| شدت پاسخ | ضعیف تا متوسط | بسیار قوی و موثر |
| سلول‌های درگیر | لنفوسیت‌های بی‌تجربه | سلول‌های خاطره‌ای |
| نتیجه معمول | ابتلا به بیماری | محافظت و پیشگیری |
واکسن: آموزش سیستم ایمنی بدون بیماری
واکسن‌ها یکی از بزرگترین دستاوردهای بشر هستند که از مکانیسم حافظه ایمنی تقلید می‌کنند. یک واکسن حاوی نسخه‌ی ضعیف‌شده، کشته‌شده یا بخشی از یک عامل بیماری‌زا است که بیماری‌زا نیست اما برای سیستم ایمنی قابل تشخیص است.
به این ترتیب، واکسن مانند یک تمرین نظامی برای سیستم ایمنی است. سربازان بدن (لنفوسیت‌ها) در یک مانور کاملاً کنترل‌شده، با "دشمن" آشنا می‌شوند و تاکتیک‌های مبارزه با آن را یاد می‌گیرند، بدون اینکه خطری جان فرد را تهدید کند.
انواع حافظه ایمنی و مدت زمان آن
حافظه ایمنی برای همه‌ی بیماری‌ها یکسان نیست. مدت زمان این حافظه بستگی به عوامل مختلفی از جمله نوع عامل بیماری‌زا، قدرت سیستم ایمنی فرد و نوع واکسن دارد. برخی از ایمنی‌ها مادام‌العمر هستند و برخی دیگر نیاز به یادآوری (تزریق دوز بوستر۷) دارند.
| بیماری / واکسن | مدت زمان ایمنی تقریبی | نیاز به دوز یادآور |
|---|---|---|
| سرخک، اوریون، سرخجه (MMR) | مادام‌العمر | خیر |
| کزاز و دیفتری | حدود 10 سال | بله |
| آنفلوانزا | حدود 1 سال | بله (سالانه) |
| آبله مرغان | بسیار طولانی (اغلب مادام‌العمر) | خیر |
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. در حالی که برای بیماری‌هایی مانند آبله مرغان این موضوع صادق است، برای برخی بیماری‌های دیگر مانند آنفلوانزا یا سرماخوردگی معمولی اینطور نیست. ویروس‌های عامل این بیماری‌ها به سرعت جهش می‌یابند ($ویروس\ جدید \neq ویروس\ قدیمی$)، بنابراین سیستم ایمنی شما ممکن است نتواند گونه‌ی جدید را شناسایی کند.
دوزهای اولیه (معمولاً دو دوز) برای آموزش اولیه و ایجاد سلول‌های خاطره‌ای کافی هستند. دوزهای بعدی (بوستر) برای تقویت و یادآوری این حافظه به سیستم ایمنی تزریق می‌شوند تا جمعیت سلول‌های خاطره‌ای در سطح بالایی باقی بمانند و از فراموشی سیستم ایمنی جلوگیری شود.
خیر. این یک باور نادرست است. سیستم ایمنی بدن دارای ظرفیتی تقریباً نامحدود برای یادگیری و به خاطر سپردن آنتی‌ژن‌های جدید است. تولید لنفوسیت‌های جدید و متنوع یک فرآیند مستمر در بدن است.
پاورقی
۱ حافظه ایمنی (Immunological Memory)
۲ لنفوسیت‌های B (B Lymphocytes) - نوعی گلبول سفید که در مغز استخوان ساخته شده و مسئول تولید پادتن است.
۳ لنفوسیت‌های T (T Lymphocytes) - نوعی گلبول سفید که در تیموس بالغ شده و به طور مستقیم به سلول‌های آلوده شده حمله می‌کنند.
۴ آنتی‌ژن (Antigen) - هر ماده‌ای که بتواند پاسخ ایمنی را تحریک کند، مانند بخشی از یک ویروس یا باکتری.
۵ سلول‌های خاطره‌ای (Memory Cells) - لنفوسیت‌های B و T که پس از برخورد اول با یک آنتی‌ژن ایجاد شده و برای مدت طولانی زنده می‌مانند.
۶ پادتن (Antibody) - پروتئین‌های تخصص‌یافته‌ای که توسط لنفوسیت‌های B تولید شده و به آنتی‌ژن‌های خاص متصل می‌شوند.
۷ دوز بوستر (Booster Dose) - دوز اضافی یک واکسن که پس از گذشت مدت زمان معینی تزریق می‌شود تا پاسخ ایمنی تقویت شود.