لوزالمعده (پانکراس): کارخانه‌ی کوچک بدن
لوزالمعده کجاست و چه شکلی است؟
لوزالمعده در قسمت فوقانی شکم و پشت معده قرار گرفته است. شکل آن دراز و باریک است، شبیه به یک ماهی کوچک که دراز کشیده است. طول آن حدود 15 سانتی‌متر است. اگر بخواهیم آن را با یک چیز آشنا مقایسه کنیم، می‌توان گفت شبیه به یک موز نرم است که به صورت افقی در پشت معده جا خوش کرده است.
لوزالمعده چه کارهایی انجام می‌دهد؟
وظایف لوزالمعده را می‌توان در دو بخش اصلی خلاصه کرد:
۱. کارخانه‌ی تولید آنزیم‌های گوارشی (وظیفه‌ی برون‌ریزی): لوزالمعده مایعی تولید می‌کند که پر از آنزیم۶ است. این مایع از طریق مجرایی به داخل روده‌ی کوچک ریخته می‌شود. آنزیم‌ها مانند قیچی‌های مولکولی عمل می‌کنند و مولکول‌های بزرگ غذا مانند چربی‌ها، پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها را به قطعات کوچک‌تری تبدیل می‌کنند تا بدن بتواند آن‌ها را جذب کند.
۲. مرکز کنترل قند خون (وظیفه‌ی درون‌ریزی): درون لوزالمعده مناطق کوچکی به نام جزایر لانگرهانس۷ وجود دارد. این جزایر، هورمون‌های مهمی را مستقیماً به داخل خون ترشح می‌کنند. دو هورمون بسیار مهم آن‌ها عبارت‌اند از:
- انسولین: مانند کلیدی است که قفل سلول‌های بدن را باز می‌کند تا قند (گلوکز) بتواند وارد آن‌ها شود و به عنوان سوخت مصرف گردد. این کار باعث کاهش قند خون می‌شود.
- گلوکاگن: هنگامی که قند خون پایین است، این هورمون به کبد دستور می‌دهد تا قند ذخیره شده را آزاد کند. این کار باعث افزایش قند خون می‌شود.
این دو هورمون با همکاری هم، مانند یک ترموستات دقیق، سطح قند خون بدن را در حالت متعادل نگه می‌دارند.
| نام آنزیم | کار اصلی | ماده‌ای که تجزیه می‌کند |
|---|---|---|
| آمیلاز۸ | تجزیه‌ی نان و سیب‌زمینی | کربوهیدرات‌ها (قندها) |
| لیپاز۹ | تجزیه‌ی کره و روغن | چربی‌ها |
| پروتئاز۱۰ (مانند تریپسین) | تجزیه‌ی گوشت و تخم‌مرغ | پروتئین‌ها |
لوزالمعده در زندگی روزمره؛ از غذا خوردن تا انرژی گرفتن
بیایید نقش لوزالمعده را در یک سناریوی واقعی دنبال کنیم: خوردن یک ساندویچ.
وقتی شما یک ساندویچ نان و پنیر می‌خورید، بدن شما باید آن را به قطعات بسیار ریز تبدیل کند. نان (کربوهیدرات) و پنیر (پروتئین و چربی) وارد معده و سپس روده‌ی کوچک می‌شوند. در اینجا، لوزالمعده وارد عمل می‌شود و آنزیم‌های گوارشی خود را به داخل روده می‌ریزد. آنزیم آمیلاز نان را به قندهای ساده تبدیل می‌کند. لیپاز و پروتئاز هم به سراغ چربی و پروتئین پنیر می‌روند و آن‌ها را تجزیه می‌کنند.
همزمان، قند حاصل از نان وارد خون شما می‌شود و سطح قند خون بالا می‌رود. اینجا است که بخش درون‌ریز لوزالمعده فعال می‌شود. سلول‌های بتا۱۱ در جزایر لانگرهانس، هورمون انسولین ترشح می‌کنند. انسولین به سلول‌های عضلات و کبد شما اخطار می‌دهد که قند را از خون بگیرند و برای استفاده‌ی بعدی ذخیره کنند. در نتیجه، سطح قند خون شما دوباره متعادل می‌شود و شما انرژی لازم برای بازی کردن یا درس خواندن را پیدا می‌کنید.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
در این حالت، بیماری به نام دیابت نوع یک۱۲ ایجاد می‌شود. در این بیماری، سلول‌های تولیدکننده‌ی انسولین از بین رفته‌اند. در نتیجه، قند نمی‌تواند وارد سلول‌ها شود و در خون انباشته می‌شود. افراد مبتلا به این بیماری باید تا آخر عمر انسولین تزریق کنند.
بله، گاهی به دلیل وجود سنگ یا التهاب، مجرای لوزالمعده مسدود می‌شود و آنزیم‌ها نمی‌توانند به روده بروند. در نتیجه، آنزیم‌ها در خود لوزالمعده فعال می‌شوند و شروع به هضم خود این عضو می‌کنند! این وضعیت بسیار دردناک و خطرناک است که به آن پانکراتیت۱۳ (التهاب لوزالمعده) می‌گویند.
بله، اما زندگی بسیار سخت‌تر می‌شود. فرد باید دائماً آنزیم‌های گوارشی را به صورت قرص همراه با غذا مصرف کند و همچنین انسولین را تزریق نماید تا سطح قند خونش را کنترل کند. پس این عضو، اگرچه کوچک، برای یک زندگی سالم و راحت بسیار حیاتی است.
پاورقی
۱ پانکراس (Pancreas)
۲ غده‌ی برون‌ریز (Exocrine Gland): غده‌ای که ترشحات خود را از طریق مجرا به بیرون یا به سطح یک عضو می‌ریزد.
۳ غده‌ی درون‌ریز (Endocrine Gland): غده‌ای که هورمون‌های خود را مستقیماً به جریان خون ترشح می‌کند.
۴ انسولین (Insulin)
۵ گلوکاگن (Glucagon)
۶ آنزیم (Enzyme): پروتئینی که سرعت یک واکنش شیمیایی خاص را در بدن افزایش می‌دهد.
۷ جزایر لانگرهانس (Islets of Langerhans)
۸ آمیلاز (Amylase)
۹ لیپاز (Lipase)
۱۰ پروتئاز (Protease)
۱۱ سلول‌های بتا (Beta Cells)
۱۲ دیابت نوع یک (Type 1 Diabetes)
۱۳ پانکراتیت (Pancreatitis)
