نکات ایمنی در استفاده از مواد شوینده: از آشپزخانه تا حمام
شناخت مواد شوینده و انواع خطرات آن‌ها
مواد شوینده برای پاک کردن چربی، جرم و میکروب‌ها طراحی شده‌اند. این کار را با استفاده از موادی به نام سورفکتانت[n] انجام می‌دهند. اما بسیاری از آن‌ها حاوی مواد شیمیایی دیگری هستند که می‌توانند برای انسان مضر باشند. خطرات اصلی به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
مسمومیت: بلعیدن اتفاقی مواد شوینده، به ویژه توسط کودکان، می‌تواند بسیار خطرناک باشد. به عنوان مثال، خوردن کپسول‌های رنگی ماشین ظرفشویی که شبیه آبنبات هستند، یک خطر شایع است.
مشکلات تنفسی: استنشاق بخارات قوی مواد شوینده، به ویژه سفیدکننده‌ها (وایتکس) و مواد ضدعفونی‌کننده، می‌تواند مجاری تنفسی را تحریک کند و برای افراد مبتلا به آسم بسیار خطرناک باشد.
آسیب به پوست و چشم: تماس این مواد با پوست باعث خشکی، ترک خوردن، خارش و حتی سوختگی شیمیایی می‌شود. پاشیدن آن‌ها به داخل چشم نیز می‌تواند آسیب‌های جدی به همراه داشته باشد.
واکنش‌های شیمیایی خطرناک: مخلوط کردن برخی مواد شوینده با هم می‌تواند گازهای سمی تولید کند. خطرناک‌ترین ترکیب، مخلوط کردن سفیدکننده (وایتکس) با جوهرنمک (اسید) یا حتی با برخی پاک‌کننده‌های دستشویی و حمام است. این ترکیب گاز کلر تولید می‌کند که بسیار سمی است. فرمول تولید گاز کلر به این صورت است:
ده فرمان ایمنی برای استفاده از مواد شوینده
رعایت این قواعد ساده می‌تواند از بسیاری از حوادث جلوگیری کند.
| اقدام | توضیح |
|---|---|
| برچسب را بخوانید | همیشه پیش از استفاده، دستورالعمل و هشدارهای روی بسته‌بندی را با دقت مطالعه کنید. |
| استفاده از دستکش | هنگام کار با مواد شوینده قوی حتماً از دستکش لاستیکی استفاده کنید تا از پوست شما محافظت کند. |
| تهویهٔ مناسب | در و پنجره را باز کنید یا هواکش را روشن کنید تا بخارات سمی در فضای بسته محبوس نشوند. |
| دور از دسترس کودکان | همهٔ مواد شوینده را در کمدهای قفل‌دار یا در ارتفاع بالا و دور از دید کودکان نگهداری کنید. |
| عدم اختلاط | هیچ‌گاه مواد شوینده مختلف را با هم مخلوط نکنید، به خصوص سفیدکننده را با هیچ محصول دیگری. |
| ظرف اصلی | مواد شوینده را هرگز در ظرف خالی نوشابه یا آبمیوه نریزید. این کار احتمال بلعیده شدن تصادفی را بسیار افزایش می‌دهد. |
| شستشوی سریع | در صورت تماس ماده با پوست یا چشم، بلافاصله ناحیه مورد نظر را با مقدار زیاد آب سرد به مدت 15-20 دقیقه بشویید. |
| رقیق‌سازی | برخی مواد غلیظ هستند و باید طبق دستور با آب رقیق شوند. استفاده مستقیم از آن‌ها خطرناک است. |
| پاک‌سازی پس از استفاده | پس از اتمام کار، سطوحی که با مواد شوینده تماس داشته‌اند (مانند کف آشپزخانه) را با آب تمیز بشویید. |
| آماده‌باش برای موارد اضطراری | شماره اورژانس (115) و شماره مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم (1490) را همیشه در دسترس داشته باشید. |
یک تمرین عملی: برنامه‌ریزی برای نظافت ایمن حمام
بیایید این اصول را در یک سناریوی واقعی به کار ببریم: نظافت حمام. حمام به دلیل استفاده از انواع شوینده‌های قوی مانند جوهرنمک، سفیدکننده و پاک‌کننده‌های جرم‌گیر، یکی از پرخطرترین مکان‌هاست.
گام اول: آماده‌سازی ابتدا پنجره را باز کنید و هواکش را روشن کنید. دستکش لاستیکی ضخیم و در صورت امکان عینک محافظ به چشم بزنید. همه مواد مورد نیاز را از قبل آماده کنید تا در حین کار مجبور نباشید به دنبال چیزی بگردید.
گام دوم: انتخاب محصول فقط یک محصول را انتخاب کنید. مثلاً یا فقط از سفیدکننده رقیق‌شده استفاده کنید یا فقط از یک پاک‌کنندهٔ غیراسیدی. از مخلوط کردن آن‌ها جدا خودداری کنید.
گام سوم: اجرا ماده شوینده را طبق دستور روی سطح مورد نظر اسپری یا ریخته و پس از مدت زمان مشخص (مثلاً 10 دقیقه)، آن را با آب فراوان بشویید. اگر بوی تندی احساس کردید، فوراً محل را ترک کنید و تا پاک شدن هوا بازنگردید.
گام چهارم: جمع‌بندی پس از اتمام کار، دستکش‌ها را درآورده و دست‌های خود را با آب و صابون بشویید. ظروف مواد شوینده را بلافاصله در کمد قفل‌دار قرار دهید.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر، این کار به شدت خطرناک و تهدیدکننده زندگی است. این دو ماده با هم واکنش داده و گاز کلر تولید می‌کنند. استنشاق این گاز باعث سوزش شدید مجاری تنفسی، سرفه، تنگی نفس، و در موارد شدید ادم ریوی (جمع شدن مایع در ریه) می‌شود. هرگز این کار را انجام ندهید.
پاسخ: اول آرامش خود را حفظ کنید. کودک را وادار به استفراغ نکنید. به او جرعه کوچک آب یا شیر بدهید تا ماده رقیق شود. بلافاصله با مرکز کنترل مسمومیت (شماره 1490) تماس بگیرید و بطری ماده شوینده را در دسترس داشته باشید تا اطلاعات آن را به مسئول مرکز بدهید. آن‌ها بهترین راهنمایی را ارائه خواهند داد.
پاسخ: بله، حتی این محصولات نیز می‌توانند خطراتی داشته باشند. اگرچه معمولاً ملایم‌تر هستند، اما بلعیدن مقادیر زیاد آن‌ها هنوز می‌تواند منجر به مسمومیت شود. همچنین، برخی از اسانس‌های طبیعی موجود در آن‌ها می‌توانند برای کودکان یا افراد مبتلا به آلرژی محرک باشد. اصل کلی «دور از دسترس کودکان» برای همه انواع شوینده ها صدق می‌کند.
پاورقی
1سورفکتانت (Surfactant): مولکول‌هایی که تنش سطحی آب را کاهش می‌دهند و به جدا شدن چربی و کثیفی از سطوح کمک می‌کنند. این ماده پایه اصلی بیشتر شوینده‌ها است.
2Concentrated (غلیظ): به محصولاتی گفته می‌شود که قدرت پاک‌کنندگی بالایی دارند و باید قبل از استفاده با مقدار مشخصی آب رقیق شوند.