آسیب‌دیدگی استخوان‌ها: انواع، علل و روش‌های درمان
استخوان چیست و چگونه کار می‌کند؟
استخوان‌ها بافت‌های زنده و سخت بدن هستند که از سلول‌های خاص، کلسیم و فسفر ساخته شده‌اند. آن‌ها نه تنها از اندام‌های داخلی محافظت می‌کنند، بلکه با کمک مفاصل و ماهیچه‌ها به ما امکان حرکت می‌دهند. مغز استخوان داخل برخی استخوان‌ها نیز سلول‌های خونی می‌سازد. استخوان‌ها برخلاف ظاهر سخت‌شان، انعطاف‌پذیر هستند و می‌توانند در طول زندگی تغییر کنند و قوی‌تر شوند.
انواع اصلی آسیب‌های استخوانی
آسیب‌های استخوانی بسته به میزان و نوع نیروی وارد شده، انواع مختلفی دارند. درک این تفاوت‌ها برای درمان صحیح بسیار مهم است.
| نوع آسیب | توضیح | مثال رایج |
|---|---|---|
| شکستگی ساده (بسته) | استخوان می‌شکند اما پوست پاره نمی‌شود و زخم باز ایجاد نمی‌کند. | لغزش روی یخ و شکستن مچ دست |
| شکستگی مرکب (باز) | سر استخوان شکسته پوست را پاره می‌کند و زخمی باز ایجاد می‌کند. خطر عفونت بسیار بالاست. | تصادف رانندگی با بیرون زدن استخوان از پا |
| شکستگی مویی | یک ترک بسیار ریز در استخوان ایجاد می‌شود، مانند مو. اغلب با اشعه ایکس معمولی به راحتی دیده نمی‌شود. | ضربه‌های مکرر به ساق پا در ورزش دو |
| شکستگی خرد شده | استخوان به سه یا چند تکه خرد می‌شود. این نوع شکستگی شدید است و بهبودی آن زمان‌بر است. | سقوط از ارتفاع زیاد روی پاها |
| دررفتگی | در این آسیب، استخوان‌های تشکیل‌دهنده یک مفصل از جای خود خارج می‌شوند. این آسیب اغلب با پارگی رباط‌ها همراه است. | دررفتگی شانه در حین ورزش |
علل و عوامل مؤثر در شکستگی استخوان
شکستگی‌ها می‌توانند به دلایل مختلفی رخ دهند که مهم‌ترین آن‌ها وارد آمدن نیرویی بیشتر از تحمل استخوان است. این نیرو می‌تواند ناگهانی یا تدریجی باشد.
- ضربه‌های ناگهانی: شایع‌ترین علت هستند. مانند زمین خوردن، تصادفات رانندگی، برخورد در ورزش‌های پربرخورد مانند فوتبال یا ورزش‌های رزمی.
- استرس مکرر یا خستگی: انجام حرکات تکراری می‌تواند باعث ایجاد ترک‌های مویی کوچک در استخوان شود. این آسیب در ورزشکارانی مانند دوندگان ماراتن و بسکتبالیست‌ها شایع است.
- پوکی استخوان2: این بیماری باعث ضعیف و شکننده شدن استخوان‌ها می‌شود. در این حالت حتی یک ضربه کوچک یا افتادن از ارتفاع کم نیز می‌تواند منجر به شکستگی‌های جدی، به ویژه در مچ دست، لگن و ستون فقرات شود.
- تومورها یا بیماری‌های استخوانی: وجود تومور (چه خوش‌خیم و چه بدخیم) یا برخی بیماری‌ها مانند استئوژنز ایمپرفکتا3 (بیماری استخوان شکننده) استخوان را تضعیف کرده و آن را مستعد شکستگی می‌کند.
فرآیند تشخیص آسیب استخوانی توسط پزشک
وقتی با آسیب احتمالی استخوان به پزشک مراجعه می‌کنید، او مراحل زیر را برای تشخیص دقیق طی می‌کند:
- معاینه فیزیکی: پزشک ناحیه آسیب‌دیده را از نظر تورم، کبودی، تغییر شکل و درد هنگام لمس بررسی می‌کند.
- تاریخچه پزشکی: از شما درباره چگونگی وقوع حادثه، شدت درد و سابقه بیماری‌های قبلی سؤال می‌پرسد.
- عکسبرداری با اشعه ایکس (رادیوگرافی): این روش اصلی‌ترین ابزار برای تشخیص شکستگی است. اشعه ایکس می‌تواند اکثر شکستگی‌ها را نشان دهد و به پزشک در تعیین نوع و میزان جابجایی استخوان کمک کند.
- سی‌تی اسکن (CT Scan): برای شکستگی‌های پیچیده، مانند شکستگی‌های خرد شده در ناحیه لگن یا ستون فقرات، از سی‌تی اسکن استفاده می‌شود تا تصاویر سه‌بعدی و دقیق‌تری به دست آید.
- ام‌آر‌آی (MRI): این روش بیشتر برای مشاهده آسیب‌های بافت نرم اطراف استخوان (مانند رباط‌ها، تاندون‌ها و غضروف) یا برای تشخیص شکستگی‌های مویی که در اشعه ایکس دیده نمی‌شوند، استفاده می‌شود.
روش‌های درمان و ترمیم استخوان شکسته
هدف از درمان، کنار هم قرار دادن قطعات استخوان و ثابت نگه داشتن آن‌ها در موقعیت صحیح تا زمان بهبودی کامل است. روش درمان بستگی به نوع، محل و شدت شکستگی دارد.
| روش درمان | توضیح | موارد استفاده |
|---|---|---|
| بی‌حرکت کردن (گچ یا آتل) | متداول‌ترین روش. استخوان شکسته با گچ یا آتل محکم بسته می‌شود تا در جای خود ثابت بماند و فرآیند ترمیم انجام شود. | شکستگی‌های ساده و بدون جابجایی در دست، بازو یا پا |
| کاهش بسته | پزشک بدون انجام عمل جراحی، قطعات استخوان را از روی پوست دستکاری کرده و آن‌ها را در جای صحیح خود قرار می‌دهد. سپس برای ثابت نگه داشتن از گچ استفاده می‌کند. | شکستگی‌هایی که قطعات استخوان جابجا شده‌اند |
| جراحی و کاهش باز | برای شکستگی‌های پیچیده، پزشک با انجام عمل جراحی، استخوان‌ها را مستقیماً می‌بیند و در جای درست قرار می‌دهد. سپس برای ثابت کردن آن‌ها از پیچ، پلاک یا میله فلزی استفاده می‌کند. | شکستگی‌های مرکب، خرد شده یا شکستگی لگن |
| کشش استخوانی | در این روش از وزنه‌ها و قرقره‌ها برای اعمال نیروی ملایم و مداوم استفاده می‌شود تا قطعات استخوان به تدریج در راستای صحیح خود قرار گیرند. | شکستگی‌های استخوان ران که نمی‌توان بلافاصله عمل کرد |
مراحل بهبودی و فیزیوتراپی پس از شکستگی
پس از درمان اولیه، استخوان برای بازیابی کامل قدرت و حرکت خود به زمان و مراقبت نیاز دارد. این فرآیند چند مرحله دارد:
- تشکیل لخته خون: بلافاصله پس از شکستگی، خون در محل آسیب دیده جمع شده و لخته می‌شود. این لخته اولین قدم برای ترمیم است.
- تشکیل کال استخوانی: سلول‌های بدن لخته خون را به بافتی نرم به نام کال استخوانی تبدیل می‌کنند که دو سر استخوان شکسته را به هم متصل می‌کند.
- استخوان‌سازی: سلول‌های استخوان‌ساز (استئوبلاست) مواد معدنی را روی کال استخوانی رسوب می‌دهند و آن را به استخوان سخت تبدیل می‌کنند. این استخوان جدید در ابتدا ضخیم‌تر از حد طبیعی است.
- بازسازی نهایی: در ماه‌های بعد، بدن به تدریج استخوان اضافی را جذب کرده و استخوان را به شکل و اندازه اصلی خود بازمی‌گرداند. جریان خون در ناحیه بهبود یافته و استخوان کاملاً محکم می‌شود.
فیزیوتراپی نقش بسیار مهمی در این مرحله دارد. پس از خارج کردن گچ، مفاصل و ماهیچه‌ها اغلب سفت و ضعیف شده‌اند. فیزیوتراپیست با تمرینات مخصوص به بازیابی دامنه حرکت، افزایش قدرت عضلات و بازگشت بیمار به فعالیت‌های عادی زندگی کمک می‌کند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاورقی
1 استئوبلاست (Osteoblast): سلول‌های سازنده استخوان که مسئول تولید ماتریکس استخوانی و معدنی‌سازی آن هستند.
2 پوکی استخوان (Osteoporosis): بیماری که در آن تراکم و کیفیت استخوان کاهش می‌یابد و منجر به افزایش خطر شکستگی می‌شود.
3 استئوژنز ایمپرفکتا (Osteogenesis Imperfecta): یک بیماری ژنتیکی نادر که به دلیل نقص در تولید کلاژن نوع I ایجاد شده و منجر به شکنندگی شدید استخوان‌ها می‌شود.