دود دست دوم: سمی نامرئی در هوای مشترک
دود دست دوم چیست و از کجا میآید؟
تصور کنید در یک اتاق نشستهاید و فردی در همان فضا سیگار میکشد. حتی اگر شما هرگز سیگار را به لب نگذارید، ناخواسته در معرض دودی قرار میگیرید که از دو منبع اصلی ایجاد میشود:
| منبع دود | توضیح | سهم در آلودگی |
|---|---|---|
| دود جانبی (از سوختن ته سیگار) |
دودی که مستقیماً از نوک روشن سیگار، قلیان یا پیپ در فاصله بین پکها متصاعد میشود. این دود به دلیل احتراق ناقص در دمای پایینتر، غلظت بیشتری از مواد سمی تولید میکند. | حدود 80% |
| دود اصلی بازدم شده | دودی که فرد سیگاری به داخل ریههایش میکشد و پس از جذب بخشی از آن، بقیه را به فضای اطراف بازدم میکند. | حدود 20% |
این دود ترکیبی، میتواند ساعتها در هوا، روی لباس، مو، فرش و مبلمان باقی بماند و حتی پس از اتمام سیگار کشیدن، افراد را در معرض مواد شیمیایی مضر قرار دهد. به این باقیماندهها، دود دست سوم گفته میشود.
سمهایی که نفس میکشیم: ترکیبات شیمیایی دود دست دوم
دود دست دوم فقط بوی بد نیست؛ یک کوکتل پیچیده از هزاران ماده شیمیایی است که صدها مورد آن سمی و حدود 70 مورد آن سرطانزا4 شناخته شدهاند. درک این ترکیبات به ما نشان میدهد چرا این دود چنین خطرناک است.
برخی از خطرناکترین مواد موجود در دود دست دوم عبارتند از:
- نیکوتین2: مادهای بسیار اعتیادآور که بر سیستم عصبی تأثیر میگذارد.
- مونواکسید کربن3 (CO): گازی بیبو و بیرنگ که با هموگلوبین خون ترکیب شده و توانایی خون برای حمل اکسیژن را به طور چشمگیری کاهش میدهد. فرمول شیمیایی آن $CO$ است.
- فرمالدئید5: یک ماده سرطانزای قوی که برای نگهداری اجساد استفاده میشود! فرمول آن $CH_2O$ است.
- بنزن6: مادهای که بهطور قطعی باعث سرطان خون (لوسمی) میشود. فرمول آن $C_6H_6$ است.
- قیر (تار): ذرات ریز و چسبناکی که ریهها را میپوشانند و میتوانند باعث سرطان ریه شوند.
تأثیر دود دست دوم بر سلامت: از کودکان تا بزرگسالان
هیچ سطح ایمنی برای مواجهه با دود دست دوم وجود ندارد. حتی قرارگیری کوتاهمدت نیز میتواند اثرات فوری مانند سوزش چشم، بینی و گلو، سرفه و سردرد ایجاد کند. اما عوارض بلندمدت آن بسیار جدیتر است.
| گروه آسیبپذیر | عوارض و بیماریهای شایع | وضعیت خطر |
|---|---|---|
| نوزادان و کودکان | عفونتهای مکرر گوش، عفونتهای شدید دستگاه تنفسی (مانند برونشیت و ذاتالریه)، حملات آسم و علائم شدیدتر آن، کاهش رشد ریه، افزایش خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS)7. | خطر بسیار بالا |
| بزرگسالان غیرسیگاری | بیماریهای قلبی عروقی (حمله قلبی)، سرطان ریه، سکته مغزی، مشکلات تنفسی، کاهش سلامت عروق خونی. | خطر بالا |
| زنان باردار و جنین | کاهش وزن نوزاد هنگام تولد، زایمان زودرس، افزایش خطر سقط جنین، اختلال در رشد مغز و ریه جنین. | خطر بسیار بالا |
| حیوانات خانگی | افزایش خطر سرطان بینی و ریه در سگها، لنفوم8 در گربهها (به دلیل تمیز کردن خز آلوده به دود دست سوم)، مشکلات تنفسی. | خطر قابل توجه |
بر اساس مطالعات، زندگی با یک فرد سیگاری میتواند خطر ابتلای یک فرد غیرسیگاری به سرطان ریه را حدود 20-30% افزایش دهد.
ایجاد محیطهای عاری از دود: راهکارهایی برای محافظت عملی
محافظت از خود و دیگران در برابر دود دست دوم، یک مسئولیت فردی و اجتماعی است. در اینجا اقدامات مؤثر و عملی را مرور میکنیم:
۱. خانه و خودروی عاری از دود: قویترین قانون، ممنوعیت کامل استعمال دخانیات در فضای بسته خانه و خودرو است. باز کردن پنجره یا روشن کردن کولر دود را حذف نمیکند و فقط بوی آن را کم میکند. مواد سمی همچنان در فضا پخش میشوند. بهترین مکان برای سیگار کشیدن، بیرون از خانه و در فضای باز به دور از پنجرهها و درهای ورودی است.
۲. انتخاب هوشمندانه مکانهای عمومی: همیشه رستورانها، کافهها، هتلها و وسایل نقلیه عمومی را انتخاب کنید که کاملاً عاری از دود باشند. از مکانهایی که بخش مجزایی برای سیگاریها دارند پرهیز کنید، زیرا دود به راحتی در هوا جریان پیدا میکند.
۳. آموزش و گفتوگو: با اعضای خانواده، دوستان و همکاران سیگاری خود با احترام دربارهی نگرانی خود از دود دست دوم صحبت کنید. به آنها توضیح دهید که سلامت شما و کودکان برایتان مهم است. میتوانید از آنها درخواست کنید در فضای باز و دور از جمعیت سیگار بکشند.
۴. حمایت از قوانین: از قوانین شهری و کشوری که فضاهای عمومی را عاری از دود میکند، حمایت کنید. این قوانین موثرترین راه برای محافظت از تمام جامعه، به ویژه کارکنان رستورانها و بارها است.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. دود سیگار مانند یک گاز در هوا پخش میشود و به راحتی از درز درها و راههای تهویه به سایر اتاقها نفوذ میکند. همچنین مواد سمی آن بر روی سطوح مینشیند و به صورت دود دست سوم قابل استنشاق یا بلعیده شدن هستند. تهویه، غلظت دود را کاهش میدهد اما آن را به صفر نمیرساند.
پاسخ: به هیچ وجه. دود قلیان دست دوم نیز حاوی همان مواد سرطانزا و سمی است. یک جلسه قلیان کشیدن میتواند دود بیشتری تولید کند و مواجهه با دود دست دوم ناشی از قلیان نیز با خطرات مشابهی برای بیماریهای قلبی، ریوی و سرطان همراه است.
پاسخ: بله. همان دود دست سوم که بر روی صندلی، شیشهها و داشبورد نشسته است، میتواند برای کودک مضر باشد. کودکان با لمس سطوح و سپس گذاشتن دست در دهان، این مواد شیمیایی را جذب میکنند.
پاورقی
1 دود دست دوم (Secondhand Smoke - SHS) یا دود محیطی دخانیات (Environmental Tobacco Smoke - ETS).
2 نیکوتین (Nicotine): آلکالوئیدی اعتیادآور که در گیاه تنباکو یافت میشود.
3 مونواکسید کربن (Carbon Monoxide - CO): گازی سمی که با هموگلوبین خون ترکیب میشود.
4 سرطانزا (Carcinogen): مادهای که میتواند باعث ایجاد سرطان شود.
5 فرمالدئید (Formaldehyde): یک ماده شیمیایی آلی فرار و سرطانزا.
6 بنزن (Benzene): یک هیدروکربن آروماتیک و سرطانزای قوی.
7 سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (Sudden Infant Death Syndrome - SIDS): مرگ غیرمنتظره و غیرقابل توضیح یک نوزاد به ظاهر سالم.
8 لنفوم (Lymphoma): نوعی سرطان که در سلولهای سیستم لنفاوی آغاز میشود.
