سیگار: آتش کوچک، آسیب بزرگ
سیگار از چه چیزهایی ساخته شده است؟
سیگار فقط برگ خشکشده تنباکو نیست. در فرآیند تولید، مواد شیمیایی زیادی به آن اضافه میشود تا طعم، ماندگاری و اثرگذاری آن را تغییر دهد. وقتی سیگار روشن میشود، این مواد در اثر حرارت میسوزند و هزاران ماده شیمیایی دیگر تولید میکنند. تصور کنید یک نان تست را آنقدر روی گاز نگه دارید که کاملاً بسوزد و سیاه شود. دود غلیظ و بوی بدی که تولید میکند، شبیه به اتفاقی است که در نوک سیگار رخ میدهد.
سه ماده اصلی و بسیار مضر در دود سیگار وجود دارد:
- تار (قطران): مادهای سیاه و چسبنده که هنگام کشیدن سیگار در ریهها تهنشین میشود. مانند دودهای که در دودکش بخاری جمع میشود.
- نیکوتین: مادهای بسیار اعتیادآور که روی مغز اثر میگذارد و باعث میشود فرد بهطور مکرر تمایل به کشیدن سیگار پیدا کند.
- مونوکسید کربن5: گازی سمی و بیبو که از اگزوز خودروها نیز خارج میشود. این گاز به جای اکسیژن به گلبولهای قرمز خون میچسبد و باعث خستگی و کمبود اکسیژن در بدن میشود.
| نام ماده | کاربرد یا منشأ | خطر اصلی |
|---|---|---|
| آرسنیک6 | سم موشکش | آسیب به قلب و رگهای خونی، سرطانزایی |
| فرمالدئید7 | مادهای برای نگهداری اجساد در آزمایشگاه | تحریک شدید ریه، سرطان بینی و گلو |
| سیانید هیدروژن8 | گاز مورد استفاده در اتاقهای اعدام! | مانع دریافت اکسیژن توسط سلولها میشود |
| آمونیاک | مادهای در پاککنندههای قوی و جوهر نمک | افزایش جذب نیکوتین و آسیب به مجاری تنفسی |
دود سیگار چگونه سلامتی را نابود میکند؟
ورود مواد سمی به بدن مانند دعوت از دشمن به داخل خانه است. این مواد به تدریج به اندامهای مختلف آسیب میرسانند. بیایید این آسیبها را مرحلهبهمرحله دنبال کنیم:
مرحله ۱: دهان و گلو دود داغ سیگار اول به دهان و گلو برخورد میکند. این کار باعث بوی بد دهان، زرد شدن دندانها، بیماری لثه و از بین رفتن حس چشایی میشود. مواد سرطانزا نیز میتوانند باعث سرطان دهان یا حنجره شوند.
مرحله ۲: نای و ریهها دود وارد نای و سپس کیسههای هوایی ریه میشود. تار در این کیسهها رسوب میکند. در ریه افراد غیرسیگاری، کیسههای هوایی شبیه خوشهانگور هستند اما در ریه فرد سیگاری، این کیسهها سیاه و پر از ماده چسبنده میشوند. این امر باعث بیماری برونشیت مزمن و آمفیزم9 میشود که در آن تنفس بسیار سخت میشود.
مرحله ۳: ورود به خون مواد شیمیایی مانند نیکوتین و مونوکسید کربن از دیواره ریه وارد جریان خون میشوند. مونوکسید کربن با هموگلوبین خون ترکیب میشود. معادله ساده این واکنش شیمیایی این است: $\text{Hb} + \text{CO} \rightarrow \text{HbCO}$ هموگلوبین که باید اکسیژن حمل کند، حالا مملو از گاز سمی شده است. به همین دلیل افراد سیگاری همیشه احساس خستگی میکنند.
مرحله ۴: حمله به قلب و رگها نیکوتین ضربان قلب را بالا میبرد و رگهای خونی را تنگ میکند. این کار قلب را مجبور میکند سختتر کار کند. مواد شیمیایی دیگر نیز به دیواره رگها آسیب زده و باعث رسوب چربی و تنگی عروق میشوند. نتیجه این فرآیند افزایش شدید خطر سکته قلبی و سکته مغزی است.
ارتباط مواد سرطانزا با ایجاد سرطان
به مواد شیمیایی که میتوانند باعث ایجاد سرطان شوند، مواد سرطانزا میگویند. دود سیگار حاوی حداقل 70 ماده سرطانزای قطعی است. این مواد چگونه عمل میکنند؟
سلولهای بدن ما مانند یک کارخانه منظم، بر اساس دستورالعملهای موجود در DNA کار میکنند. مواد سرطانزای دود سیگار (مانند ترکیبات موجود در تار) به DNA سلولها—مثلاً سلولهای ریه—آسیب میزنند و دستورالعملها را تغییر میدهند. سلول آسیبدیده، دیگر نمیتواند رشد و تقسیم طبیعی خود را کنترل کند و شروع به تکثیر بیرویه و غیرقابل توقف میکند. این تجمع سلولهای غیرعادی، در نهایت یک تومور بدخیم یا همان سرطان را تشکیل میدهد.
سرطان ریه معروفترین سرطان ناشی از سیگار است، اما این مواد به هر کجای بدن که برسند میتوانند باعث سرطان شوند: مثانه، کلیه، دهان، گلو، لوزالمعده و حتی خون (لوسمی).
یک آزمایش فکری: محاسبه سم وارد شده به بدن
برای درک ملموستر، بیایید یک حسابوکتاب ساده انجام دهیم. فرض کنید یک فرد از 15 سالگی شروع به کشیدن روزی یک پاکت (20 نخ) سیگار کند. هر نخ سیگار حدود 10 میلیگرم تار تولید میکند.
تار مصرفی در یک سال: $20 \times 10 \times 365 = 73,000 \text{ mg} = 73 \text{ gram}$
حالا اگر این فرد تا 40 سالگی به این کار ادامه دهد (25 سال): $73 \times 25 = 1,825 \text{ gram} \approx 1.8 \text{ kg}$
یعنی تقریباً یک بطری بزرگ نوشابه خانواده از ماده سیاه و چسبنده تار در ریههای این فرد جمع میشود! این فقط یک ماده از میان هزاران ماده است. تصور کنید دیگر مواد سمی و سرطانزا چقدر خواهند بود.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: این یک باور کاملاً غلط است. آسیبهای سیگار خطی نیستند، یعنی حتی مقادیر کم هم میتوانند ضرر جدی داشته باشند. کشیدن فقط 1-4 نخ سیگار در روز، خطر بیماری قلبی را بهطور قابلتوجهی افزایش میدهد و همچنان فرد در معرض مواد سرطانزا قرار دارد. هیچ حد ایمنی برای دود سیگار تعریف نشده است.
پاسخ: خیر. اصطلاحاتی مانند «ملایم» یا «سبک» اغلب فریبنده است. ممکن است این سیگارها نیکوتین کمتری داشته باشند، اما فرد برای جبران آن، پکهای عمیقتر یا تعداد بیشتری میکشد. در نهایت مقدار تار و مواد سرطانزای دریافتی تفاوت چندانی نمیکند. افزودنیهای طعمدهنده مثل نعنا فقط طعم بد سیگار را میپوشانند و باعث جذب جوانان میشوند.
پاسخ: این مهمترین اشتباه است. بدن انسان توانایی ترمیم شگفتانگیزی دارد. تنها 20 دقیقه بعد از ترک، ضربان قلب و فشار خون شروع به بهبود میکنند. پس از 1 سال، خطر بیماری قلبی نصف میشود. پس از 10 سال، خطر سرطان ریه نیز حدود نصف میشود. هیچ وقت برای بهرهبردن از فواید ترک سیگار دیر نیست.
سیگار، به ظاهر یک کالای ساده، در واقع یک سیستم پیچیده برای رساندن مواد سمی و سرطانزا به عمق بدن است. از تار سیاه و چسبنده گرفته تا گاز کشنده مونوکسید کربن و ماده اعتیادآور نیکوتین، هرکدام به شیوهای خاص به سلامت آسیب میزنند و خطر بیماریهای قلبی، ریوی و انواع سرطان را به شدت افزایش میدهند. آسیب سیگار آنی نیست، بلکه مانند خوره به تدریج بدن را تخریب میکند. مهمترین نکته این است که ترک سیگار، هر زمان که انجام شود، فواید سریع و ماندگاری برای سلامتی به ارمغان میآورد.
پاورقی
1 تار (Tar): مخلوطی از هزاران ماده شیمیایی جامد که هنگام سوختن تنباکو ایجاد میشود و در ریه رسوب میکند.
2 نیکوتین (Nicotine): آلکالوئیدی اعتیادآور که بر سیستم عصبی مرکزی اثر میگذارد.
3 سرطانزا (Carcinogen): عاملی (شیمیایی، فیزیکی یا بیولوژیکی) که میتواند باعث ایجاد سرطان شود.
4 سرطان ریه (Lung Cancer): رشد کنترلنشده سلولهای غیرطبیعی در بافت ریه.
5 مونوکسید کربن (Carbon Monoxide - CO): گازی بیبو و بیرنگ که با هموگلوبین خون ترکیب شده و از حمل اکسیژن جلوگیری میکند.
6 آرسنیک (Arsenic): یک عنصر شیمیایی سمی که به عنوان سم مورد استفاده قرار میگیرد.
7 فرمالدئید (Formaldehyde): گازی با بوی تند که برای ضدعفونی و نگهداری نمونههای بیولوژیک استفاده میشود.
8 سیانید هیدروژن (Hydrogen Cyanide - HCN): یک ترکیب شیمیایی بسیار سمی که تنفس سلولی را متوقف میکند.
9 آمفیزم (Emphysema): یک بیماری ریوی مزمن که در آن دیواره کیسههای هوایی ریه از بین میرود.
DNA (دیانای): اسید دئوکسی ریبونوکلئیک، مولکولی که حاوی دستورالعملهای ژنتیکی برای رشد و عملکرد تمام موجودات زنده است.
