اسید فولیک: ویتامینی ضروری برای رشد سالم جنین
اسید فولیک چیست و چرا اینقدر مهم است؟
اسید فولیک شکل ساختگی (سنتتیک) ویتامین B9 است. بدن ما برای ساخت سلولهای جدید و رشد بافتها به این ویتامین نیاز مبرمی دارد. تصور کنید بدن شما در حال ساختن یک ساختمان بسیار پیچیده است. اسید فولیک مانند آجر و سیمان ضروری برای این ساختمانسازی است. این ویتامین به ویژه در زمانهایی که سلولها به سرعت تقسیم و رشد میکنند، مانند دوران نوزادی، نوجوانی و بارداری، اهمیت دوچندانی پیدا میکند.
یکی از مهمترین وظایف اسید فولیک، کمک به تشکیل لوله عصبی در جنین است. لوله عصبی در هفتههای اول بارداری (معمولاً بین روز 17 تا 30) شکل میگیرد و بعداً به مغز و نخاع نوزاد تبدیل میشود. اگر در این فرآیند مشکلی پیش بیاید، نقایصی به نام نقایص لوله عصبی ایجاد میشود.
اسید فولیک چگونه از نوزاد محافظت میکند؟
مصرف کافی اسید فولیک قبل و در اوایل بارداری، خطر بروز نقایص لوله عصبی را تا حدود 70% کاهش میدهد. دو نقص شایع لوله عصبی عبارتند از:
| نام نقص | توضیح ساده | تأثیر بالقوه | وضعیت پیشگیری |
|---|---|---|---|
| اسپینا بیفیدا3 | ستون فقرات به طور کامل بسته نمیشود و نخاع از داخل آن بیرون میزند. | مشکلات حرکتی (فلج پاها)، مشکلات روده و مثانه. | قابل پیشگیری |
| آنانسفالی5 | بخش عمدهای از مغز و جمجمه تشکیل نمیشود. | زندگی خارج از رحم ممکن نیست. | قابل پیشگیری |
| انسفالوسل6 | بافت مغز از طریق سوراخی در جمجمه بیرون میزند. | مشکلات عصبی، تأخیر در رشد، تشنج. | تا حدی قابل پیشگیری |
مکانیسم عمل: اسید فولیک به عنوان یک "کمککننده" یا "کوآنزیم" در واکنشهای شیمیایی بدن عمل میکند که برای بستن صحیح لوله عصبی ضروری هستند. بدون میزان کافی از این ویتامین، این واکنشها به درستی انجام نمیشوند.
چه زمانی و چه مقدار اسید فولیک مصرف کنیم؟
این سؤال، کلید اصلی موضوع است. چون لوله عصبی در هفتههای اول بارداری شکل میگیرد، زمانی که بسیاری از زنان حتی نمیدانند باردار هستند. بنابراین، مصرف باید از قبل از بارداری شروع شود.
| گروه | دوز توصیه شده روزانه (میکروگرم) | منبع اصلی | دوره زمانی |
|---|---|---|---|
| زنان در سن باروری (به طور کلی) | 400 | مکمل + غذا | همیشه |
| زنان قبل از بارداری (برنامهریزی) | 400 تا 800 | مکمل | حداقل 1 تا 3 ماه قبل از بارداری |
| زنان در دوران بارداری | 600 | مکمل + غذا | کل سهماهه اول و ترجیحاً تمام بارداری |
| زنان با سابقه تولد نوزاد با نقص لوله عصبی | 4000 (4 میلیگرم)* | مکمل با نسخه | تحت نظر پزشک |
* این دوز بالا فقط با تجویز پزشک مصرف میشود.
مثال عملی: تصور کنید سارا و همسرش تصمیم گرفتهاند 6 ماه دیگر برای بارداری اقدام کنند. سارا باید از همین امروز مصرف روزانه یک قرص اسید فولیک 400 میکروگرمی را شروع کند و تا پایان سهماهه اول بارداری ادامه دهد. این کار باعث میشود سطح این ویتامین در بدن او در زمان شکلگیری لوله عصبی جنین به اندازه کافی بالا باشد.
منابع غذایی اسید فولیک: طبیعت چه پیشکشی دارد؟
ویتامین B9 به طور طبیعی در بسیاری از غذاها یافت میشود که به آن فولات7 میگویند. بدن ما فولات غذایی را راحتتر از اسید فولیک مصنوعی جذب میکند، اما مشکل اینجاست که فولات در اثر حرارت و نور به راحتی از بین میرود. بنابراین، باید منابع آن را به درستی مصرف کنیم.
| منبع غذایی | مقدار تقریبی فولات | نکته مصرف |
|---|---|---|
| سبزیجات برگدار تیره (اسفناج، کلمبرگ) | ~60-150 میکروگرم در هر پیمانه | به صورت خام یا بخارپز کوتاه مدت مصرف شود. |
| حبوبات (عدس، لوبیا قرمز، نخود) | ~200-350 میکروگرم در هر پیمانه پخته | منبعی عالی و مقرونبهصرفه. |
| مارچوبه | ~70 میکروگرم در هر 6 عدد | بخارپز شده، مقدار زیادی فولات دارد. |
| آووکادو | ~80 میکروگرم در نصف میوه | همچنین سرشار از چربیهای سالم است. |
| غلات غنیشده (نان، ماکارونی، برشتوک) | متفاوت (برچسب را بخوانید) | اسید فولیک مصنوعی به آن اضافه شده است. |
توجه: با وجود مصرف این غذاهای سالم، دریافت دوز توصیه شده 400 میکروگرم تنها از طریق رژیم غذایی دشوار است. بنابراین مکملها راه مطمئنتری برای اطمینان از دریافت کافی هستند.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: چرا، قطعاً مفید است. به محض اطلاع از بارداری، مصرف را بلافاصله شروع کنید. هرچند بهترین حالت مصرف از قبل است، اما مصرف در هفتههای اول نیز میتواند کمککننده باشد. پس هیچ وقت برای شروع دیر نیست.
پاسخ: بله، اسید فولیک برای سلامت همه افراد ضروری است. در مردان، این ویتامین در سلامت اسپرم و تولید DNA نقش دارد. کمبود آن میتواند بر باروری مردان تأثیر بگذارد. مردان نیز باید از طریق یک رژیم غذایی سالم، فولات کافی دریافت کنند.
پاسخ: زیرا نیاز به اسید فولیک در بارداری آنقدر بالاست و عواقب کمبود آن آنقدر شدید (نقایص مادرزادی غیرقابل بازگشت) که نمیتوان تنها به رژیم غذایی و سلامت عمومی تکیه کرد. حتی زنان بسیار سالم نیز ممکن است در رژیم روزانه خود به اندازه کافی فولات دریافت نکنند. مصرف مکمل یک اقدام پیشگیرانه مطمئن و کمهزینه است.
پاورقی
1 اسید فولیک (Folic Acid): شکل مصنوعی ویتامین B9 که در مکملها و غذاهای غنیشده یافت میشود.
2 نقایص لوله عصبی (Neural Tube Defects - NTDs): گروهی از نقایص مادرزادی که در اثر بسته نشدن کامل لوله عصبی در جنین ایجاد میشوند.
3 اسپینا بیفیدا (Spina Bifida): شایعترین نقص لوله عصبی که در آن ستون فقرات به طور کامل اطراف نخاع بسته نمیشود.
4 کمخونی مگالوبلاستیک (Megaloblastic Anemia): نوعی کمخونی که در آن گلبولهای قرمز بزرگ و نابالغ هستند و اغلب به دلیل کمبود ویتامین B12 یا فولات ایجاد میشود.
5 آنانسفالی (Anencephaly): یک نقص لوله عصبی شدید که در آن بخش عمدهای از مغز و جمجمه تشکیل نمیشود.
6 انسفالوسل (Encephalocele): نقصی که در آن بافت مغز از طریق یک سوراخ در جمجمه بیرون میزند.
7 فولات (Folate): شکل طبیعی ویتامین B9 که در غذاها یافت میشود.
DNA: دئوکسی ریبونوکلئیک اسید (Deoxyribonucleic Acid)، مولکول حاوی اطلاعات ژنتیکی سلول.
