جانداران تغییر یافته: وقتی مهندسی وارد زندگانی میشود
جاندار تغییر یافته چیست؟ از کد ژنتیکی تا ویژگی جدید
همهٔ جانداران، از یک باکتری کوچک گرفته تا یک درخت بلند یا انسان، دستورالعمل ساخت و ادامهٔ حیات خود را در مولکولی به نام دیانای3 ذخیره کردهاند. این دستورالعملها به صورت قطعات کوچکتری به نام ژن سازماندهی شدهاند. هر ژن مسئول یک ویژگی خاص، مثل رنگ چشم، قد یا مقاومت در برابر یک بیماری است.
حالا تصور کنید دانشمندان بتوانند یک ژن مفید را از یک موجود زنده جدا کنند و آن را به موجود دیگری منتقل کنند. به این کار مهندسی ژنتیک یا تراریخته کردن میگویند. موجودی که ژن جدید را دریافت میکند، جاندار تغییر یافته یا تراریخته نامیده میشود. این کار مانند اضافه کردن یک برنامهٔ جدید به یک رایانه است تا کاری را که قبلا نمیتوانست انجام دهد، انجام بدهد.
انواع جانداران تراریخته: از مزرعه تا آزمایشگاه
جانداران تغییر یافته را میتوان بر اساس نوع موجود یا هدف تغییر، دستهبندی کرد. جدول زیر نمونههایی از این دستهبندی را نشان میدهد:
| دستهبندی | مثال ملموس | ژن دریافتی و فایده |
|---|---|---|
| گیاهان تراریخته | ذرت، سویا، پنبه | ژن مقاوم به آفت از یک باکتری خاکزی4. فایده: کاهش مصرف سموم شیمیایی. |
| حیوانات تراریخته | ماهی قزلآلای زودرشد | ژن هورمون رشد از یک ماهی دیگر. فایده: رشد دو برابر سریعتر برای تأمین غذا. |
| میکروارگانیسمهای تراریخته | باکتریهای تولیدکنندهٔ انسولین | ژن ساخت انسولین انسان. فایده: تولید انسولین انسانی، داروی حیاتی برای دیابت. |
فواید و کاربردهای مهندسی ژنتیک در زندگی روزمره
جانداران تغییر یافته به طور مستقیم و غیرمستقیم بر زندگی ما تأثیر میگذارند. بیایید چند مثال عینی را مرور کنیم:
مثال ۱: محصولات کشاورزی مقاوم: بسیاری از پنبههای مورد استفاده در صنعت پوشاک، تراریخته هستند. این پنبهها ژنی دریافت کردهاند که در برابر کرم غوزه مقاوم است. نتیجه چیست؟ کشاورز مجبور نیست سم زیادی استفاده کند، هزینه تولید کمتر میشود و آلودگی محیط زیست نیز کاهش مییابد. ممکن است شما هم الان لباسی به تن داشته باشید که از الیاف چنین پنبهای دوخته شده است.
مثال ۲: داروسازی مدرن: در گذشته، انسولین مورد نیاز بیماران دیابتی از لوزالمعدهٔ گاو یا خوک استخراج میشد که هم گران بود و هم گاهی باعث واکنشهای آلرژیک میشد. امروزه، دانشمندان ژن انسولین انسان را به یک باکتری بیضرر منتقل کردهاند. این باکتری مانند یک کارخانهٔ کوچک، انسولین کاملاً مشابه انسولین انسان تولید میکند. این یک نمونهٔ بارز از کمک فناوری جانداران تغییر یافته به سلامت انسان است.
نگرانیها و سوالات رایج دربارهٔ جانداران تراریخته
همراه با فواید، نگرانیهایی نیز دربارهٔ ایمنی و تأثیر بلندمدت جانداران تغییر یافته بر محیط زیست و سلامت انسان وجود دارد. این نگرانیها باعث شده تحقیقات گستردهای برای اطمینان از ایمنی این محصولات انجام شود.
پاورقی
1 جاندار تغییر یافته (Genetically Modified Organism - GMO)
2 مهندسی ژنتیک (Genetic Engineering)
3 دیانای (DNA: DeoxyriboNucleic Acid): مولکول حاوی اطلاعات وراثتی در همهٔ جانداران.
4 خاکزی (Soil-dwelling): موجوداتی که در خاک زندگی میکنند.
5 ژنوم (Genome): مجموعه کامل اطلاعات ژنتیکی یک موجود زنده.
