ضربان قلب: موتور حیات شما
ضربان قلب چیست و چگونه کار میکند؟
قلب شما یک عضلهٔ شگفتانگیز است که بدون توقف، خون را به تمام نقاط بدن پمپاژ میکند. هر بار که قلب منقبض میشود (میتپد)، یک موج فشار ایجاد میکند که در رگها جریان پیدا میکند. به تعداد این تپشها در مدت 60 ثانیه، ضربان قلب میگویند. واحد اندازهگیری آن «ضربه در دقیقه»2 است.
تصور کنید قلب مانند یک پمپ آب است که در مرکز سیستم لولهکشی (رگهای خونی) قرار دارد. با هر ضربه، خون حاوی اکسیژن و مواد غذایی را به اندامها میفرستد و خون حاوی مواد زائد را برای تصفیه بازمیگرداند. تپش قلب شما معمولاً منظم است، اما در موقعیتهای مختلف میتواند تند یا کند شود.
ضربان قلب نرمال در سنین مختلف
ضربان قلب استراحت4 یعنی زمانی که شما در حال استراحت هستید (مثلاً نشسته و آرام)، معیار خوبی برای سلامتی قلبی است. این عدد برای افراد مختلف، بسته به سن و سطح آمادگی جسمانی، متفاوت است. بهطور کلی، هر چه فرد جوانتر باشد، ضربان قلب استراحت بالاتری دارد.
| گروه سنی | محدودهٔ نرمال ضربان قلب استراحت (ضربه در دقیقه) |
وضعیت نمونه |
|---|---|---|
| کودک ۶ تا ۸ سال | 75 - 115 | طبیعی |
| نوجوان ۱۲ تا ۱۶ سال (شما) | 60 - 100 | طبیعی |
| بزرگسالان | 60 - 100 | طبیعی |
| ورزشکاران حرفهای | 40 - 60 | قلب قوی |
قلب شما در حالتهای مختلف: از خواب تا دویدن!
ضربان قلب شما ثابت نیست. بدن هوشمندانه آن را با نیازهای مختلف تنظیم میکند. بیایید با یک مثال روزانه این تغییرات را ببینیم:
صبح، بیدار شدن از خواب: ضربان قلب در پایینترین حد است (مثلاً 65). چون بدن در حالت استراحت کامل بوده است.
زنگ تفریع و دویدن دنبال دوست: عضلات برای دویدن به انرژی و اکسیژن بیشتری نیاز دارند. قلب سریعتر میتپد تا خون بیشتری پمپاژ کند. ضربان ممکن است به 140 یا بیشتر برسد!
دقایقی بعد از توقف دویدن: ضربان بهتدریج کاهش مییابد تا به حالت عادی برگردد. سرعت این بازگشت نشاندهندهٔ آمادگی جسمانی شماست.
وقتی از چیزی میترسید یا هیجانزده میشوید: هورمونهایی مثل آدرنالین ترشح میشوند که مستقیماً به قلب فرمان «تندتر بزن!» میدهند.
چگونه ضربان قلب خود را اندازهگیری و کنترل کنیم؟
شما میتوانید به راحتی و بدون نیاز به دستگاه خاصی، نبض و ضربان قلب خود را پیدا کنید. دو نقطهٔ رایج برای این کار:
۱. مچ دست (نبض رادیال)5: انگشت اشاره و وسط خود را (نه شست) روی قسمت پایین و کف دستی مچ دست دیگر، درست زیر شست قرار دهید. کمی فشار ملایم وارد کنید تا تپش را احساس کنید.
۲. گردن (نبض کاروتید)6: همان دو انگشت را در کنار نای (سیبگلو) و در گودی بین نای و عضلات گردن بگذارید. خیلی مهم: این کار را خیلی آرام انجام دهید و فقط روی یک طرف گردن فشار دهید.
بعد از یافتن نبض، یک ساعت ثانیهشمار کنار خود بگذارید و تعداد ضربهها را در 30 ثانیه بشمارید. حاصل را در 2 ضرب کنید. این عدد، ضربان قلب شما در آن لحظه است.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. همانطور که خواندیم، در هنگام ورزش، هیجان یا استرس، افزایش ضربان قلب یک واکنش طبیعی و لازم بدن است. نگرانی زمانی بهوجود میآید که ضربان قلب در حالت استراحت همیشه خیلی بالا (مثلاً بالای 100) یا خیلی پایین (مثلاً زیر 50 برای غیرورزشکاران) باشد، یا فرد علائمی مانند سرگیجه، درد قفسه سینه یا تنگی نفس شدید داشته باشد.
پاسخ: قلب یک عضله است و با ورزش منظم قویتر میشود. یک قلب قویتر و بزرگتر میتواند در هر بار تپش، حجم خون بیشتری را پمپاژ کند. بنابراین، برای تأمین نیازهای بدن در حالت استراحت، نیاز به تپشهای کمتری در دقیقه دارد. این یک نشانهٔ بسیار خوب از سلامتی قلب است.
پاسخ: عوامل زیادی میتوانند روی آن اثر بگذارند:
- ورزش منظم: باعث کاهش ضربان قلب استراحت میشود.
- استرس و هیجان: موقتاً آن را افزایش میدهند.
- مصرف کافئین (چای، قهوه، نوشابه): میتواند باعث افزایش شود.
- بیماری (مثل تب): برای مبارزه با بیماری، ضربان قلب افزایش مییابد.
- آب بدن: کمآبی میتواند باعث افزایش ضربان قلب شود.
پاورقی
1ضربان قلب (Heart Rate - HR): تعداد دفعات انقباض (تپش) قلب در یک دقیقه. واحد آن ضربه در دقیقه (bpm) است.
2ضربه در دقیقه (Beats Per Minute - bpm): واحد استاندارد اندازهگیری ضربان قلب.
3نبض (Pulse): موج فشاری که در اثر انقباض قلب در دیوارهٔ سرخرگها ایجاد میشود و میتوان آن را در نقاطی مانند مچ دست لمس کرد. تعداد نبض معمولاً برابر با ضربان قلب است.
4ضربان قلب استراحت (Resting Heart Rate - RHR): ضربان قلب هنگامی که فرد کاملاً در حالت آرامش جسمی و ذهنی است (مثلاً پس از چند دقیقه دراز کشیدن).
5نبض رادیال (Radial Pulse): نبضی که از سرخرگ رادیال در مچ دست (سمت شست) قابل لمس است.
6نبض کاروتید (Carotid Pulse): نبضی که از سرخرگ کاروتید در دو طرف گردن قابل لمس است.
