پرکاری تیروئید: افزایش فعالیت تیروئید همراه با کاهش وزن و تعریق زیاد

پرکاری تیروئید: وقتی غده‌ای کوچک سرعت بدن را زیاد می‌کند

تیروئید چیست و چطور کار می‌کند؟

تیروئید یک غدهٔ کوچک و پروانه‌ای شکل در جلوی گردن شماست. کار آن شبیه به ترموستات یا دنده‌کنجار بدن است. این غده با تولید هورمون‌های خاص، سرعت کارکرد همهٔ سلول‌های بدن را تنظیم می‌کند. یعنی تعیین می‌کند بدن با چه سرعتی انرژی غذاها را بسوزاند و از آن استفاده کند.

برای درک بهتر، بدن را مانند یک خودرو تصور کنید. تیروئید نقش پدال گاز این خودرو را بازی می‌کند. اگر تیروئید به اندازهٔ لازم هورمون تولید کند (یعنی وضعیت نرمال)، خودرو با سرعت معمولی و مطمئن حرکت می‌کند. اما در پرکاری تیروئید، این پدال گاز همیشه تا انتها فشار داده شده است! در نتیجه موتور بدن با (دور موتور بالا) کار می‌کند و انرژی زیادی می‌سوزاند.

نشانه‌های مهم: چطور بفهمیم تیروئید پرکار شده؟

از آنجایی که هورمون‌های تیروئید بر کل بدن اثر می‌گذارند، نشانه‌های بیماری نیز در قسمت‌های مختلف دیده می‌شود. دو علامت شاخص که در عنوان مقاله هم به آن اشاره شد، کاهش وزن و تعریق زیاد است. اما چرا این‌ها رخ می‌دهد؟

کاهش وزن: بدن در حالت پرکاری، مدام در حال سوختن کالری است، حتی وقتی که شما در حال استراحت هستید! تصور کنید یک نفر دائماً در حال دویدنِ آرام (جاگینگ) باشد. چنین شخصی کالری زیادی می‌سوزاند. در پرکاری تیروئید نیز بدن، ذخایر چربی و حتی گاهی بافت عضلانی را برای تأمین این انرژی زیاد می‌سوزاند. بنابراین فرد ممکن است با وجود اشتهای خوب یا حتی افزایش یافته، وزن کم کند.

تعریق زیاد و عدم تحمل گرما: وقتی سوخت و ساز بالا می‌رود، حرارت بدن نیز مانند موتور یک ماشین که زیر بار کار می‌کند، افزایش می‌یابد. بدن برای خنک کردن خود، مجبور است زیاد عرق کند. ممکن است فرد در هوای خنک نیز احساس گرما کند یا همیشه دستمالی برای پاک کردن عرق پیشانی خود همراه داشته باشد.

نشانه‌های دیگر نیز شبیه به حالت کسی است که همیشه تحت استرس است:

• تپش قلب (احساس لرزش و تندی ضربان قلب در سینه)
• اضطراب، بی‌قراری و زودرنجی
• لرزش دست‌ها (مثلاً وقتی می‌خواهید لیوان آب را بردارید، دست‌هایتان می‌لرزد)
• ضعف عضلانی و خستگی (چون بدن مدام در حال کار است)
• بی‌خوابی

دلایل ایجاد پرکاری تیروئید: چه چیزهایی پدال گاز را گیر می‌اندازد؟

شایع‌ترین دلیل (حدود 70-80% موارد) یک بیماری خودایمنی⁵ به نام گریوز⁶ است. در این بیماری، سیستم دفاعی بدن به اشتباه به تیروئید حمله می‌کند و به آن فرمان می‌دهد: «بیشتر کار کن!». دلایل دیگر عبارتند از:

• ندول تیروئید (گره): گاهی یک یا چند تودهٔ کوچک در تیروئید به وجود می‌آیند که مثل کارخانه‌های خودسر، هورمون اضافی تولید می‌کنند.
• تیروئیدیت⁷: یعنی التهاب تیروئید. این التهاب می‌تواند به دلایل مختلف مانند یک عفونت ویروسی (مثل سرماخوردگی شدید) ایجاد شود و باعث نشت هورمون‌های ذخیره شده به درون خون گردد.
• مصرف زیاد ید: تیروئید برای ساختن هورمون به ید نیاز دارد. اگر مقدار ید در بدن خیلی زیاد شود (مثلاً از طریق برخی داروها یا مواد غذایی)، ممکن است تیروئید پرکار شود.

تشخیص و درمان: چطور موتور را به حالت عادی برمی‌گردانیم؟

اگر پزشک به پرکاری تیروئید شک کند، ابتدا با یک معاینه گردن و پرسش دربارهٔ نشانه‌ها، سراغ آزمایش خون می‌رود. در آزمایش خون، میزان هورمون‌های تیروئید (T4 و T3) و هورمون محرک تیروئید (TSH)⁸ اندازه‌گیری می‌شود. در پرکاری تیروئید، معمولاً T4 و T3 بالا و TSH پایین است.

درمان بستگی به دلیل بیماری، سن فرد و شدت آن دارد. هدف درمان، پایین آوردن سرعت تولید هورمون‌ها است. سه راه اصلی وجود دارد:

1. داروهای ضد تیروئید: این داروها مانند ترمزی برای کارخانهٔ تیروئید عمل می‌کنند و از تولید هورمون اضافی جلوگیری می‌کنند. درمان ممکن است 1-2 سال طول بکشد.
2. ید رادیواکتیو: این درمان شامل خوردن یک کپسول حاوی ید رادیواکتیو است. سلول‌های پرکار تیروئید، این ید را جذب می‌کنند و بر اثر تابش، از فعالیت می‌افتند یا کوچک می‌شوند. این روش مطمئن و رایج است.
3. جراحی: در برخی موارد، بخشی یا تمام تیروئید با عمل جراحی برداشته می‌شود. بعد از این عمل، فرد معمولاً باید تا پایان عمر هورمون تیروئید را به صورت قرص مصرف کند.

یک مثال از زندگی: علی و تغییرات ناگهانی

علی دانش‌آموز 14 ساله‌ای است که همیشه ورزشکار و پرانرژی بود. اما چند ماه پیش، خانواده و دوستانش متوجه تغییراتی در او شدند: علی با وجود اینکه مثل قبل غذا می‌خورد (حتی بیشتر)، لاغر شده بود. همیشه از گرمای کلاس شکایت می‌کرد و عرق می‌ریخت، در حالی که دیگران احساس خنکی می‌کردند. نمراتش کمی افت کرده بود چون نمی‌توانست روی درس تمرکز کند و همیشه بی‌قرار و عصبی به نظر می‌رسید. مادرش متوجه شد ضربان قلب علی حتی در حال استراحت تند می‌زند. بعد از مراجعه به پزشک و انجام آزمایش خون، تشخیص پرکاری تیروئید داده شد. دلیل بیماری او گریوز بود. علی تحت درمان با دارو قرار گرفت و پس از چند ماه، کم‌کم وزنش به حالت عادی برگشت، آرامش بیشتری پیدا کرد و توانست مانند گذشته درس بخواند و ورزش کند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

¹پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism): بیماری ناشی از تولید بیش از حد هورمون توسط غدهٔ تیروئید.
²غدهٔ تیروئید (Thyroid Gland): غده‌ای در جلوی گردن که مسئول تنظیم سوخت و ساز بدن است.
³سوخت و ساز یا متابولیسم (Metabolism): مجموعه‌ای از فرآیندهای شیمیایی در بدن که غذا را به انرژی تبدیل می‌کند.
⁴ید رادیواکتیو (Radioactive Iodine, I-131): شکل رادیواکتیو عنصر ید که در پزشکی برای درمان پرکاری تیروئید استفاده می‌شود.
⁵بیماری خودایمنی (Autoimmune Disease): بیماری که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم خود حمله می‌کند.
⁶گریوز (Graves' Disease): شایع‌ترین نوع پرکاری تیروئید که یک بیماری خودایمنی است.
⁷تیروئیدیت (Thyroiditis): به معنای التهاب غدهٔ تیروئید.
⁸TSH (Thyroid Stimulating Hormone): هورمونی که از غدهٔ هیپوفیز ترشح می‌شود و به تیروئید فرمان کار می‌دهد.