عیوب انکساری چشم: وقتی تصویر واضح نمیافتد
چشم چگونه میبیند؟ ماجرای سفر نور
برای فهم عیوب انکساری، اول باید بدانیم چشم سالم چگونه کار میکند. فرض کنید چشم یک دوربین عکاسی پیشرفته است. نور از یک شیء وارد چشم میشود. اولین بخش مهم، قرنیه7 است که مثل پنجرهٔ شفاف جلوی چشم قرار دارد و بیشترین شکست نور را انجام میدهد. سپس نور از عدسی8 چشم که قابل تنظیم است، عبور میکند. عدسی با تغییر شکل خود، توانایی تمرکز روی اجسام دور و نزدیک را فراهم میکند. سرانجام، نور متمرکز شده دقیقاً روی پردهای به نام شبکیه در پشت چشم میافتد. سلولهای حساس به نور در شبکیه، این تصویر را به سیگنالهای الکتریکی تبدیل کرده و از طریق عصب بینایی9 به مغز میفرستند. مغز ما این سیگنالها را به تصویری واضح تفسیر میکند.
شرط واضح بودن دید این است که نور دقیقاً روی شبکیه متمرکز شود. اگر این تمرکز پشت یا جلوی شبکیه باشد، تصویر تار میشود. عیوب انکساری دقیقاً همین مشکل را توصیف میکنند.
انواع عیوب انکساری و ویژگیهای آنها
عیوب انکساری اصلی به چهار دسته تقسیم میشوند که هر کدام علت و ویژگی خاص خود را دارند. جدول زیر به طور خلاصه این عیوب را مقایسه میکند:
| نام عیب (فارسی) | مشکل اصلی | دید واضح برای | علت فیزیکی احتمالی |
|---|---|---|---|
| نزدیکبینیشایع | نور جلوی شبکیه متمرکز میشود. | اجسام نزدیک | طولانی بودن کرهٔ چشم یا انحنای زیاد قرنیه/عدسی |
| دوربینی | نور پشت شبکیه متمرکز میشود. | درجات خفیف: هر دو. درجات بالا: اجسام دور (با زحمت) | کوتاه بودن کرهٔ چشم یا انحنای کم قرنیه/عدسی |
| آستیگماتیسماغلب همراه دیگر عیوب | نور در چند کانون متفاوت متمرکز میشود (تار شدن خطوط خاص). | تمام فواصل، اما با تاری یا کشیدگی | نامنظم بودن انحنای قرنیه (مثل توپ فوتبال آمریکایی به جای توپ بسکتبال) |
| پیرچشمی | سفتی و کاهش انعطاف عدسی طبیعی چشم | اجسام دور (اگر عیب دیگری نباشد) | فرآیند طبیعی پیری (معمولاً بعد از 40 سالگی) |
نزدیکبینی: در این حالت، کرهٔ چشم نسبت به قدرت تمرکزی قرنیه و عدسی، بلندتر است. بنابراین نور از اجسام دور، قبل از رسیدن به شبکیه متمرکز میشود. فرد برای دیدن تابلوهای خیابان یا نوشتههای روی تخته کلاس مشکل دارد. نزدیکبینی اغلب در سنین مدرسه آغاز و تا اوایل بزرگسالی ممکن است پیشرفت کند.
آستیگماتیسم: این عیب بیشتر به خاطر شکل نامتقارن قرنیه ایجاد میشود. به جای اینکه قرنیه مثل سطح یک توپ بسکتبال کاملاً گرد باشد، شبیه به توپ فوتبال آمریکایی، در یک جهت انحنای بیشتری دارد. این باعث میشود نورهای وارد شده از جهات مختلف، در نقاط کانونی متفاوتی متمرکز شوند. نتیجه، تاری یا کشیدگی تصویر در همهٔ فواصل است. مثلاً ممکن است فرد حرف «ه» را به جای «ب» ببیند یا دایره را بیضی شکل ببیند.
اعداد و درجهها: زبان سنجش عیوب انکساری
وقتی برای معاینه چشم به اپتومتریست10 یا چشمپزشک مراجعه میکنید، بعد از آزمایش، برای شما یک نسخهٔ عینک نوشته میشود. روی این نسخه اعدادی وجود دارد که شدت عیب انکساری شما را نشان میدهد. واحد این اندازهگیری دیوپتر11 است. مفهوم دیوپتر معکوس فاصله کانونی عدسی است که آن عیب را اصلاح میکند.
در نسخه عینک:
- عدد اسفر (SPH): نشاندهنده میزان نزدیکبینی یا دوربینی است. نزدیکبینی با علامت منفی (-) و دوربینی با علامت مثبت (+) نشان داده میشود. مثلاً -2.00 یعنی نزدیکبینی دو دیوپتر.
- عدد سیلندر (CYL) و محور (AXIS): این دو با هم میزان و جهت آستیگماتیسم را مشخص میکنند. عدد سیلندر معمولاً منفی است و محور از 0 تا 180 درجه میباشد.
هرچه قدر مطلق این اعداد بزرگتر باشد، یعنی عیب انکساری شدیدتر است و لنز قویتری برای اصلاح آن نیاز است.
راهحلهای عملی: از عینک تا جراحی
هدف از تمام روشهای اصلاح عیوب انکساری، کمک به تمرکز نور دقیقاً روی شبکیه است. این کار با افزودن یک عنصر نوری دیگر (عدسی) در مسیر نور چشم یا تغییر شکل قرنیه انجام میشود.
| روش اصلاح | نحوه عملکرد | مزایا | ملاحظات |
|---|---|---|---|
| عینک | عدسیهایی با دیوپتر مناسب، نور را قبل از ورود به چشم، اصلاح میکنند. | ساده، غیرتهاجمی، محافظ در برابر ضربه و اشعه | ممکن است در ورزش یا بارانی مزاحم باشد؛ نیاز به نگهداری |
| لنز تماسی | عدسی نازک مستقیماً روی قرنیه قرار میگیرد. | میدان دید وسیعتر، مناسب برای فعالیتهای ورزشی | نیاز به رعایت بهداشت دقیق؛ خطر عفونت در صورت بیاحتیاطی |
| جراحی انکساری (مثل لیزیک12) | با لیزر، شکل قرنیه را به طور دائم تغییر میدهند. | استقلال از عینک و لنز (در بسیاری موارد) | تهاجمی و هزینهبر؛ برای همه مناسب نیست؛ عوارض احتمالی |
انتخاب روش مناسب به عوامل زیادی مانند سن، شغل، فعالیتهای روزمره، شدت عیب انکساری، سلامت عمومی چشم و بودجه بستگی دارد و باید حتماً با مشورت متخصص انجام شود.
پرسشهای مهم و اشتباهات رایج
خیر. هویج به دلیل داشتن ویتامین آ برای سلامت کلی چشم مفید است، اما شکل کرهٔ چشم یا انحنای قرنیه را تغییر نمیدهد. ورزشهای چشمی نیز ممکن است به رفع خستگی چشم کمک کنند، اما نزدیکبینی، دوربینی یا آستیگماتیسم را اصلاح نمیکنند. این عیوب معمولاً به دلیل ساختار فیزیکی چشم ایجاد میشوند و تنها با روشهای نوری (عینک، لنز، جراحی) قابل اصلاح هستند.
بله، میتواند مضر باشد. نسخهٔ چشم هر فرد مانند اثر انگشت او منحصر به فرد است. استفاده از عینک با دیوپتر یا محور نامناسب، اگرچه ممکن است در کوتاهمدت کمی دید را بهتر کند، اما باعث خستگی شدید چشم، سردرد، تاری دید و حتی بدتر شدن شماره چشم در طول زمان میشود. همیشه باید از عینک متناسب با نسخهٔ دقیق خودتان استفاده کنید.
تحقیقات نشان میدهند که صرف زمان طولانی برای کار نزدیک (مانند مطالعه یا نگاه کردن به صفحهنمایش) میتواند یکی از عوامل محیطی مؤثر در پیشرفت نزدیکبینی در کودکان و نوجوانان باشد، به ویژه اگر زمینه ارثی هم وجود داشته باشد. با این حال، این کار به تنهایی علت اصلی ایجاد نزدیکبینی نیست. برای پیشگیری، قانون 20-20-20 را رعایت کنید: هر 20 دقیقه، به مدت 20 ثانیه به جسمی در فاصله 20 فوتی (حدود 6 متری) نگاه کنید.
عیوب انکساری چشم — شامل نزدیکبینی، دوربینی، آستیگماتیسم و پیرچشمی — از شایعترین مشکلات بینایی در سراسر جهان هستند که به دلیل تمرکز نادرست نور روی شبکیه ایجاد میشوند. این عیوب ارتباطی با هوش یا ضعف فرد ندارند و صرفاً یک ویژگی در ساختار فیزیکی یا عملکرد چشم محسوب میشوند. خوشبختانه علم امروز راهحلهای بسیار مؤثر و متنوعی از جمله عینک، لنز تماسی و جراحیهای پیشرفته برای اصلاح آنها در اختیار ما قرار داده است. مهمترین اقدام، مراجعه منظم برای معاینه چشم است تا در صورت نیاز، اصلاح مناسب و بهموقع انجام شود و از سلامت ارزشمند بینایی خود محافظت کنیم.
پاورقی
1 عیوب انکساری (Refractive Errors)
2 شبکیه (Retina)
3 نزدیکبینی (Myopia)
4 دوربینی (Hyperopia یا Hypermetropia)
5 آستیگماتیسم (Astigmatism)
6 پیرچشمی (Presbyopia)
7 قرنیه (Cornea)
8 عدسی (Lens)
9 عصب بینایی (Optic Nerve)
10 اپتومتریست (Optometrist)
11 دیوپتر (Diopter)
12 لیزیک (LASIK: Laser-Assisted in Situ Keratomileusis)
