بیماریهای منتقله از راه جنسی: شناخت، پیشگیری و مراقبت
بیماریهای شایع: از ویروس تا باکتری
این بیماریها توسط عوامل مختلفی مانند ویروس، باکتری و انگل ایجاد میشوند. درک تفاوت این عوامل به فهم علائم و درمان کمک میکند. باکتریها موجودات زندهی تکسلولی هستند که معمولاً با آنتیبیوتیک قابل درمانند. در مقابل، ویروسها ذرات بسیار ریزی هستند که داخل سلولهای بدن میروند و تکثیر میشوند و درمان آنها اغلب سختتر است و ممکن است فقط علائم کنترل شود.
| نام بیماری (عامل ایجادکننده) | نوع عامل | علائم شایع (ممکن است بدون علامت باشد) | درمانپذیری |
|---|---|---|---|
| سوزاک (نایسریا گونورهآ)5 | باکتری | سوزش ادرار، ترشح چرکی از اندام تناسلی | قابل درمان |
| کلامیدیا (کلامیدیا تراکوماتیس)6 | باکتری | اغلب بدون علامت، ممکن است درد زیرشکم یا ترشح داشته باشد | قابل درمان |
| ویروس پاپیلومای انسانی7 (HPV) | ویروس | زگیل تناسلی، برخی انواع میتوانند باعث سرطان شوند | عفونت پایدار (زگیل قابل برداشت، واکسن پیشگیری دارد) |
| ویروس نقص ایمنی انسانی8 (HIV) | ویروس | علائم اولیه شبیه آنفلوآنزا، سپس دوره نهفتگی طولانی | قابل کنترل (درمان ضدویروسی موثر، علاج قطعی ندارد) |
| سیفلیس9 (ترپونما پالیدوم)10 | باکتری | زخم بدون درد، بثورات پوستی، در مراحل پیشرفته آسیب به اندامها | قابل درمان |
راههای انتقال: فراتر از رابطه جنسی
اگرچه راه اصلی انتقال این بیماریها، تماس جنسی11 (واژینال، مقعدی یا دهانی) محافظتنشده با فرد آلوده است، اما برخی از آنها از راههای دیگری نیز منتقل میشوند. انتقال از مادر آلوده به جنین یا نوزاد در حین بارداری، زایمان یا شیردهی راه مهم دیگری است. به عنوان مثال، اچآیوی و سیفلیس میتوانند از این طریق منتقل شوند. همچنین استفاده مشترک از سرنگ و سوزن آلوده (در مصرفکنندگان تزریقی مواد) راه انتقال مهمی برای ویروسهایی مانند اچآیوی و هپاتیت B است. انتقال از طریق خون و فرآوردههای خونی آلوده نیز ممکن است رخ دهد، اگرچه امروزه با غربالگری خون این احتمال بسیار کاهش یافته است.
محاسبه ریسک و نقش پیشگیری: ابزارهایی در دستان شما
پیشگیری مؤثرتر و کمهزینهتر از درمان است. میتوان خطر انتقال را با در نظر گرفتن عوامل و استفاده از ابزارها کاهش داد. کاندوم یکی از مؤثرترین ابزارهای فیزیکی برای کاهش خطر انتقال بسیاری از این بیماریها است. واکسیناسیون نیز یک سلاح قوی است، مانند واکسن HPV که از ابتلا به بسیاری از انواع خطرناک این ویروس و در نتیجه سرطانهای مرتبط جلوگیری میکند.
یک راه ساده برای فکر کردن درباره کاهش خطر، در نظر گرفتن تعداد شرکای جنسی و استفاده مداوم از محافظت است. اگر احتمال انتقال یک بیماری خاص در یک تماس محافظتنشده را $p$ در نظر بگیریم، تکرار این تماسها با افراد مختلف، خطر کلی را افزایش میدهد. البته این یک مدل ساده است و عوامل بسیاری مانند وضعیت سیستم ایمنی افراد نیز نقش دارد.
آزمایش و تشخیص: قدمی شجاعانه برای سلامت
اگر احتمال میدهید در معرض خطر قرار گرفتهاید یا علائمی مشاهده کردهاید، انجام آزمایش قدم بعدی و بسیار مهمی است. آزمایشهای مختلفی بسته به نوع بیماری وجود دارند: آزمایش ادرار، نمونهگیری از ترشحات، آزمایش خون و معاینه فیزیکی. تشخیص زودهنگام کلید درمان موفق است. برای مثال، سیفلیس در مراحل اولیه به راحتی با یک دوره پنیسیلین درمان میشود، اما اگر درمان نشود میتواند سالها بعد باعث آسیب مغزی و قلبی شدید شود.
مثال: «سارا» و «علی» که هر دو 20 ساله هستند، تصمیم گرفتند قبل از شروع رابطه جنسی محافظتشده با یکدیگر، برای چند بیماری شایع آزمایش بدهند. این کار نه تنها مسئولیتپذیری آنها نسبت به سلامت یکدیگر را نشان میداد، بلکه آرامش خاطر زیادی برای شروع یک رابطه سالم به ارمغان آورد.
درمان و پیامدهای عدم درمان
خبر خوب این است که بیماریهای باکتریایی مانند سوزاک، کلامیدیا و سیفلیس با آنتیبیوتیکهای مناسب به طور کامل درمان میشوند. اما نکته حیاتی این است که درمان باید به موقع و کامل صورت گیرد و شریک جنسی فرد مبتلا نیز باید همزمان درمان شود تا از ابتلای مجدد جلوگیری شود (درمان همزمان شرکا).
درمان بیماریهای ویروسی مانند HIV و HPV متفاوت است. برای HIV، درمان ضدویروسی قدرتمندی وجود دارد که اگر به طور منظم مصرف شود، مقدار ویروس در خون را به حدی کم میکند که نه تنها سلامت فرد حفظ میشود، بلکه خطر انتقال ویروس به شریک جنسی نیز به صفر نزدیک میشود (مفهوم U=U12). برای HPV، خود ویروس درمان دارویی قطعی ندارد، اما ضایعات ناشی از آن مانند زگیل برداشته میشود و برای پیشگیری از انواع پرخطر واکسن مؤثر وجود دارد.
عدم درمان یا درمان ناقص میتواند عواقب جدی داشته باشد: ناباروری در مردان و زنان (به دلیل آسیب به لولههای رحمی یا مجاری اسپرمبر)، حاملگی خارج رحمی، افزایش خطر ابتلا به سایر عفونتها مانند HIV، دردهای مزمن لگنی و در مواردی مانند HPV و هپاتیت B، افزایش خطر ابتلا به سرطان (دهانه رحم، کبد و ...).
پرسشهای رایج و باورهای نادرست
قطعاً خیر. بسیاری از این بیماریها، به ویژه در مراحل اولیه، هیچ علامت ظاهری واضحی ندارند. تنها راه اطمینان، انجام آزمایش است.
بله. رابطه جنسی دهانی محافظتنشده نیز میتواند باعث انتقال عوامل بیماریزایی مانند ویروس هرپس سیمپلکس13، HPV، سوزاک و سیفلیس شود. استفاده از محافظت (مانند کاندوم یا دم) در این نوع رابطه نیز برای کاهش خطر توصیه میشود.
خیر. درمان بیماریهای باکتریایی، عفونت فعلی را رفع میکند، اما شما را در برابر ابتلای مجدد در آینده (در صورت تماس مجدد با فرد آلوده) ایمن نمیکند. این موضوع درباره ویروسها نیز صادق است.
پاورقی
1 بیماریهای منتقله از راه جنسی (Sexually Transmitted Infections - STIs).
2 اچآیوی (Human Immunodeficiency Virus - HIV).
3 سوزاک (Gonorrhea).
4 کلامیدیا (Chlamydia).
5 نایسریا گونورهآ (Neisseria gonorrhoeae).
6 کلامیدیا تراکوماتیس (Chlamydia trachomatis).
7 ویروس پاپیلومای انسانی (Human Papillomavirus - HPV).
8 ویروس نقص ایمنی انسانی (Human Immunodeficiency Virus - HIV).
9 سیفلیس (Syphilis).
10 ترپونما پالیدوم (Treponema pallidum).
11 تماس جنسی (Sexual Contact).
12 U=U: Undetectable = Untransmittable به معنای «غیرقابل کشف = غیرقابل انتقال».
13 ویروس هرپس سیمپلکس (Herpes Simplex Virus - HSV).
