آسیب نخاعی: صدمه‌ای که باعث از بین رفتن حس یا حرکت می‌شود.

آسیب نخاعی: وقتی سیم‌های ارتباطی بدن پاره می‌شوند

نخاع چیست و چگونه کار می‌کند؟

برای درک آسیب نخاعی، اول باید بدانیم نخاع چیست. نخاع مثل یک کابل ارتباطی پرسرعت و بسیار مهم داخل ستون فقرات ماست. ستون فقرات از استخوان‌های کوچکی به نام مهره⁵ درست شده است که روی هم چیده شده‌اند و از نخاع محافظت می‌کنند. تصور کنید مغز شما فرمانده کل بدن است و نخاع، سیم‌هایی است که دستورهای فرمانده (مثل «دستت را تکان بده») را به سربازان (ماهیچه‌های دست) می‌رساند و همچنین اخبار از میدان (مثل «این شیء داغ است») را به فرمانده برمی‌گرداند.

وقتی به این کابل (نخاع) آسیبی وارد شود، این ارتباط قطع می‌شود. بسته به محل و شدت آسیب، ممکن است دستور «حرکت» به پاها نرسد (فلج شدن پا) یا خبر «درد» از دست به مغز نرسد (بی‌حسی).

علت‌های رایج آسیب نخاعی چیست؟

بیشتر آسیب‌های نخاعی ناگهانی و بر اثر یک حادثه رخ می‌دهند. این حوادث می‌توانند برای هرکسی، حتی در حین بازی یا ورزش اتفاق بیفتند. در جدول زیر مهم‌ترین علل را می‌بینید:

انواع آسیب نخاعی و عواقب آن

همهٔ آسیب‌های نخاعی مثل هم نیستند. شدت و محل آسیب، نتیجهٔ نهایی را تعیین می‌کند. دو نوع کلی وجود دارد:

۱. آسیب کامل⁶: در این حالت، ارتباط نخاع در نقطهٔ آسیب به طور کامل قطع شده است. یعنی هیچ پیامی از مغز به پایین‌تر از محل آسیب نمی‌رسد و هیچ حسی از آن نواحی به مغز بازنمی‌گردد. فرد ممکن است تمام حس و حرکت در پاها (اگر آسیب در کمر باشد) یا حتی در دست‌ها و پاها (اگر آسیب در گردن باشد) را از دست بدهد.

۲. آسیب ناقص⁷: در این حالت، تنها بخشی از نخاع آسیب دیده و ارتباط به طور کامل قطع نشده است. مثل زمانی که یک کابل چند سیمش پاره شده، اما بعضی سیم‌ها هنوز سالم هستند. در این حالت ممکن است فرد برخی حس‌ها یا مقداری حرکت را در زیر ناحیه آسیب حفظ کند.

محل آسیب هم خیلی مهم است. به طور کلی، هر چه آسیب بالاتر باشد (مثلاً در ناحیه گردن به جای کمر)، بخش بیشتری از بدن تحت تأثیر قرار می‌گیرد. آسیب در ناحیه کمر معمولاً بر پاها و کنترل مثانه و روده تأثیر می‌گذارد (فلج پاها⁸). آسیب در ناحیه بالا سینه یا گردن، می‌تواند دست‌ها، تنفس و حتی تمام بدن از گردن به پایین را تحت تأثیر قرار دهد (فلج چهاراندام⁹).

چگونه از ستون فقرات خود در زندگی روزمره محافظت کنیم؟

پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. بسیاری از این آسیب‌ها با رعایت نکات ساده قابل جلوگیری هستند. این بخش را مانند یک راهنمای عملی برای خودتان در نظر بگیرید:

در ورزش و بازی: همیشه از وسایل محافظتی مناسب استفاده کنید. هنگام دوچرخه‌سواری، اسکیت یا اسکوتربرقی حتما کلاه ایمنی بگذارید. قبل از ورزش، بدن خود را به خوبی گرم کنید. در استخر، فقط از قسمت‌های عمیق و مجاز شیرجه بزنید و هرگز در آب‌های کم‌عمق یا ناشناخته این کار را نکنید.

در محیط مدرسه و خانه: از بالا رفتن از دیوارها، نرده‌های بلند یا درختان به صورت غیرایمن خودداری کنید. هنگام جابه‌جا کردن وسایل سنگین مثل میز، از دیگران کمک بگیرید و به جای خم کردن کمر، از زانوهای خود خم شوید. همیشه مطمئن شوید که مسیر راه‌پله‌ها و راهروها روشن و عاری از وسایلی است که ممکن است به آنها برخورد کنید و بیفتید.

در سفر و ترافیک: مهم‌ترین قانون: همیشه کمربند ایمنی را در ماشین ببندید، چه در صندلی جلو و چه در صندلی عقب. روی صندلی ماشین صاف بنشینید. اگر سوار موتورسیکلت می‌شوید، کلاه ایمنی استاندارد الزامی است.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

¹ آسیب نخاعی (Spinal Cord Injury): صدمه‌ای به نخاع که منجر به از دست دادن موقت یا دائم عملکردهایی مانند حس یا حرکت می‌شود.
² حس (Sensation): توانایی درک محرک‌هایی مانند لمس، دما و درد از طریق پوست و اندام‌ها.
³ حرکت (Motion): توانایی جابه‌جا کردن اندام‌های بدن توسط ماهیچه‌ها.
⁴ ستون فقرات (Spine/Vertebral Column): ستونی استخوانی متشکل از مهره‌ها که از نخاع محافظت می‌کند.
⁵ مهره (Vertebra): هر یک از استخوان‌های کوچکی که روی هم قرار گرفته و ستون فقرات را می‌سازند.
⁶ آسیب کامل (Complete Injury): نوعی آسیب نخاعی که در آن تمام حس و حرکت اختیاری در زیر سطح آسیب از بین می‌رود.
⁷ آسیب ناقص (Incomplete Injury): نوعی آسیب نخاعی که در آن مقداری از حس یا حرکت در زیر سطح آسیب حفظ می‌شود.
⁸ فلج پاها (Paraplegia): فلجی که هر دو پا و معمولاً بخشی از تنه را درگیر می‌کند. ناشی از آسیب در سطح کمر یا سینه.
⁹ فلج چهاراندام (Quadriplegia/Tetraplegia): فلجی که هر چهار اندام (دست‌ها و پاها) و تنه را درگیر می‌کند. ناشی از آسیب در سطح گردن.