دیابت نوع دو: شایع‌ترین نوع دیابت که معمولاً در بزرگسالی ایجاد می‌شود و بدن نسبت به انسولین مقاوم است

دیابت نوع دو: وقتی سلول‌های بدن دیگر به انسولین گوش نمی‌دهند

سوخت اصلی بدن: از غذا تا گلوکز و انسولین

برای درک دیابت، اول باید بفهمیم بدن چگونه از غذای ما انرژی می‌گیرد. وقتی نان، برنج، میوه یا شکلات می‌خوریم، بدن این مواد را به قند ساده‌ای به نام گلوکز³ تبدیل می‌کند. گلوکز مثل بنزین برای ماشین، سوخت اصلی تمام سلول‌های بدن است. اما این سوخت خودبه‌خود وارد سلول نمی‌شود. اینجاست که نقش یک کلید یا پلیس راهنمایی به نام انسولین شروع می‌شود. انسولین هورمونی است که از لوزالمعده⁴ ترشح می‌شود و به گلوکز اجازه می‌دهد از خون وارد سلول‌ها شود و به آن‌ها انرژی بدهد.

مثال عملی: فرض کنید گلوکز مانند دانش‌آموزانی هستند که پشت درِ مدرسه (سلول) منتظرند. انسولین، نگهبان مدرسه است که در را باز می‌کند و به دانش‌آموزان اجازه ورود می‌دهد. در دیابت نوع دو، این نگهبان (انسولین) حضور دارد و در را باز می‌کند، اما قفل در (سلول) خراب است و به خوبی باز نمی‌شود. در نتیجه دانش‌آموزان (گلوکز) در حیاط مدرسه (خون) جمع می‌شوند و سطح قند خون بالا می‌رود.

مقاومت به انسولین: نقطه آغاز مشکل

در دیابت نوع دو، بدن به اندازه کافی انسولین تولید می‌کند، اما سلول‌های عضلات، کبد و چربی به درستی به آن پاسخ نمی‌دهند. به این حالت مقاومت به انسولین⁵ می‌گویند. در این وضعیت، گلوکز نمی‌تواند به راحتی وارد سلول شود و در خون باقی می‌ماند. لوزالمعده برای جبران این مشکل، سخت‌تر کار می‌کند و انسولین بیشتری ترشح می‌کند تا قند را به داخل سلول‌ها براند. این جنگ ممکن است سال‌ها طول بکشد تا جایی که لوزالمعده خسته شود و نتواند انسولین کافی تولید کند.

چه کسانی در معرض خطر هستند؟ (عوامل خطر اصلی)

دیابت نوع دو ناگهانی ایجاد نمی‌شود. ترکیبی از عوامل ژنتیکی و سبک زندگی در طول زمان منجر به آن می‌شود. جدول زیر مهم‌ترین عوامل خطر را نشان می‌دهد:

بدن چه هشدارهایی می‌دهد؟ (علائم و نشانه‌ها)

علائم دیابت نوع دو اغلب به تدریج و در طول چندین سال ظاهر می‌شوند، حتی ممکن است در ابتدا هیچ علامتی وجود نداشته باشد. برخی از رایج‌ترین علائم عبارتند از:

• تکرر ادرار و تشنگی زیاد: وقتی قند خون بالا می‌رود، کلیه‌ها سعی می‌کنند قند اضافی را از طریق ادرار دفع کنند. این فرآیند آب بدن را نیز خارج می‌کند و باعث تشنگی و نوشیدن آب بیشتر می‌شود.
• گرسنگی شدید: از آنجایی که گلوکز به سلول‌ها نمی‌رسد، بدن فکر می‌کند سوخت ندارد و پیام گرسنگی می‌فرستد.
• خستگی و ضعف: سلول‌ها انرژی لازم (گلوکز) را دریافت نمی‌کنند، در نتیجه فرد احساس خستگی و بی‌حالی می‌کند.
• تاری دید: قند بالا می‌تواند باعث تورم عدسی چشم و تاری موقتی دید شود.
• کاهش وزن بدون دلیل: با وجود پرخوری، بدن به دلیل ناتوانی در استفاده از گلوکز، شروع به سوزاندن چربی و عضله برای انرژی می‌کند.
• دیر بهبود یافتن زخم‌ها و عفونت‌های مکرر: قند خون بالا محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها ایجاد کرده و روند ترمیم بدن را کند می‌کند.

تشخیص: عددها چه می‌گویند؟

پزشکان از طریق آزمایش خون ساده، دیابت را تشخیص می‌دهند. مهم‌ترین آزمایش‌ها شامل موارد زیر است:

درمان: یک برنامه سه‌بخشی برای کنترل قند خون

درمان دیابت نوع دو شبیه به یک سه‌پایه است که اگر یکی از پایه‌هایش ضعیف باشد، کل ساختار می‌لنگد. هدف اصلی، کاهش مقاومت به انسولین و کمک به بدن برای استفاده بهتر از گلوکز است.

۱. تغییر در سبک زندگی (مهم‌ترین پایه): این بخش اغلب اولین و مؤثرترین قدم است.

• تغذیه سالم: نه رژیم سخت، بلکه انتخاب‌های هوشمندانه. کاهش مصرف قندهای ساده (شکر، نوشابه، شیرینی)، نان سفید و برنج سفید و افزایش مصرف سبزیجات، میوه‌های کم‌قند، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب.
• فعالیت بدنی منظم: ورزش ماهیچه‌ها را نسبت به انسولین حساس‌تر می‌کند، درست مثل روغن کاری کردن قفل سلول. حداقل 150 دقیقه پیاده‌روی تند در هفته می‌تواند تأثیر چشمگیری داشته باشد.
• کاهش وزن: حتی کاهش 5 تا 10 درصد از وزن بدن می‌تواند کنترل قند خون را به‌طور معجزه‌آسایی بهبود بخشد.

۲. داروهای خوراکی: اگر تغییر سبک زندگی کافی نباشد، پزشک دارو تجویز می‌کند. این داروها به روش‌های مختلفی کار می‌کنند: بعضی حساسیت سلول‌ها به انسولین را افزایش می‌دهند، بعضی تولید گلوکز در کبد را کاهش می‌دهند و بعضی دفع گلوکز از طریق کلیه را افزایش می‌دهند.

۳. انسولین درمانی: در مراحل پیشرفته‌تر بیماری، ممکن است لوزالمعده دیگر نتواند انسولین کافی تولید کند. در این صورت، تزریق انسولین ضروری می‌شود. این به معنای شکست بیمار نیست، بلکه صرفاً مرحله‌ای از درمان است که بدن به آن نیاز دارد.

زندگی روزمره با دیابت: نظارت و کنترل مستمر

مدیریت دیابت نوع دو بخشی از زندگی روزمره می‌شود. فرد مبتلا می‌آموزد که چگونه خوردن، ورزش کردن و حتی استرس خود را مدیریت کند تا قند خون در محدوده هدف قرار گیرد. استفاده از دستگاه اندازه‌گیری قند خون در منزل (گلوکومتر) به فرد کمک می‌کند بفهمد غذاها و فعالیت‌های مختلف چگونه بر قند خونش تأثیر می‌گذارند.

عوارض احتمالی: اگر دیابت کنترل نشود...

قند خون بالا در طول زمان، مانند زنگ زدگی تدریجی لوله‌ها، می‌تواند به رگ‌های خونی کوچک و بزرگ در سراسر بدن آسیب برساند و منجر به عوارض جدی شود:

• عوارض قلبی-عروقی: افزایش خطر سکته قلبی و مغزی.
• آسیب کلیوی (نفروپاتی)⁹: کلیه‌ها ممکن است به تدریج کارایی خود را از دست بدهند.
• آسیب چشمی (رتینوپاتی)¹⁰: می‌تواند به تاری دید و حتی نابینایی منجر شود.
• آسیب عصبی (نوروپاتی)¹¹: باعث بی‌حسی، گزگز یا درد در پاها و دست‌ها می‌شود.
• مشکلات پا: زخم‌هایی که دیر بهبود می‌یابند و خطر عفونت و قطع عضو را افزایش می‌دهند.

خبر خوب این است که کنترل دقیق قند خون، فشار خون و چربی خون می‌تواند به طور چشمگیری از بروز این عوارض جلوگیری کرده یا آن‌ها را به تأخیر بیندازد.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

¹ انسولین (Insulin): هورمونی که توسط لوزالمعده تولید می‌شود و وظیفه آن انتقال گلوکز از خون به درون سلول‌ها برای تولید انرژی است.
² قند خون (Blood Sugar/Blood Glucose): مقدار گلوکز موجود در خون.
³ گلوکز (Glucose): نوعی قند ساده که از هضم کربوهیدرات‌ها به دست می‌آید و منبع اصلی انرژی سلول‌هاست.
⁴ لوزالمعده (Pancreas): اندامی در پشت معده که علاوه بر ترشح انسولین، آنزیم‌های گوارشی نیز تولید می‌کند.
⁵ مقاومت به انسولین (Insulin Resistance): حالتی که در آن سلول‌های بدن به درستی به انسولین پاسخ نمی‌دهند و اجازه ورود گلوکز را به اندازه کافی نمی‌دهند.
⁶ سندرم متابولیک (Metabolic Syndrome): مجموعه‌ای از شرایط (فشار خون بالا، قند خون بالا، چربی اضافی دور کمر و سطح غیرطبیعی کلسترول) که با هم رخ می‌دهند و خطر بیماری قلبی، سکته و دیابت را افزایش می‌دهند.
⁷ FBS: مخفف Fasting Blood Sugar.
⁸ HbA1c: مخفف Hemoglobin A1c، نشان‌دهنده درصد هموگلوبینِ متصل به گلوکز در گلبول‌های قرمز خون.
⁹ نفروپاتی (Nephropathy): آسیب به کلیه‌ها.
¹⁰ رتینوپاتی (Retinopathy): آسیب به شبکیه چشم.
¹¹ نوروپاتی (Neuropathy): آسیب به اعصاب.