دیابت نوع یک: نوعی دیابت که معمولاً در سنین پایین بروز می‌کند و بدن انسولین تولید نمی‌کند

دیابت نوع یک: رازی در دستگاه گوارش!

دیابت نوع یک چیست؟ یک نگاه ساده به مکانیسم پیچیده

برای درک دیابت نوع یک، بیایید بدن را مانند یک شهر پرجنب‌وجوش تصور کنیم. گلوکز (قند) سوخت اصلی این شهر است که از غذایی که می‌خوریم تأمین می‌شود. این سوخت در جریان خون گردش می‌کند تا به سلول‌های مختلف (خانه‌های شهر) برسد. اما درِ این خانه‌ها قفل است! کلید این قفل، هورمونی به نام انسولین است که توسط بخشی از لوزالمعده به نام جزایر لانگرهانس⁵ ساخته می‌شود.

در دیابت نوع یک، سیستم دفاعی بدن (دستگاه ایمنی) دچار اشتباه می‌شود و به اشتباه به سلول‌های سازندهٔ انسولین در لوزالمعده حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. به این فرآیند واکنش خودایمنی می‌گویند. نتیجه این حمله این است:

• انسولین ساخته نمی‌شود.
• گلوکز (سوخت) نمی‌تواند وارد سلول‌ها شود.
• گلوکز در خون انباشته شده و سطح آن بسیار بالا می‌رود (هایپرگلیسمی⁶).
• سلول‌ها از گرسنگی انرژی می‌میرند، در حالی که سوخت فراوانی در اطراف آن‌ها وجود دارد!

علائم و نشانه‌ها: زنگ‌های خطر بدن

وقتی گلوکز در خون بالا می‌ماند، بدن سعی می‌کند از شر آن خلاص شود و سلول‌ها نیز بی‌انرژی می‌مانند. این وضعیت منجر به ظهور علائم کلاسیک می‌شود که معمولاً در دوره‌ای کوتاه (چند هفته) خود را نشان می‌دهند:

• تکرر ادرار و تشنگی بیش از حد: کلیه‌ها سعی می‌کنند قند اضافی را از طریق ادرار دفع کنند. این کار آب بدن را می‌کشد و باعث تشنگی شدید می‌شود.
• گرسنگی مداوم: از آنجا که انرژی (گلوکز) به سلول‌ها نمی‌رسد، بدن مدام احساس گرسنگی و کم‌انرژی بودن می‌کند.
• کاهش وزن ناخواسته: بدن برای تأمین انرژی، شروع به سوزاندن چربی‌ها و حتی عضلات می‌کند، زیرا نمی‌تواند از قند خون استفاده کند.
• خستگی و ضعف شدید
• تاری دید: قند بالا باعث تورم عدسی چشم می‌شود.
• تحریک‌پذیری یا تغییرات خلق‌وخو

اگر این علائم نادیده گرفته شوند، می‌توانند به یک وضعیت خطرناک به نام کتواسیدوز دیابتی⁷ منجر شوند که نیاز به فوریت پزشکی دارد.

مدیریت و درمان: نقشهٔ راه زندگی با دیابت نوع یک

در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای دیابت نوع یک وجود ندارد، اما با مدیریت صحیح می‌توان آن را کنترل کرد. این مدیریت بر سه ستون اصلی استوار است که مانند یک سه‌پایه عمل می‌کنند: اگر یکی ضعیف باشد، تعادل به هم می‌ریزد.

یک روز عادی با دیابت نوع یک: از مدرسه تا خانه

بیایید زندگی «علی»، یک دانش‌آموز 14 ساله مبتلا به دیابت نوع یک را دنبال کنیم تا مدیریت عملی بیماری را ببینیم:

• صبح: علی بلند می‌شود و اولین کارش، تست قند خون با دستگاه است. عدد روی دستگاه 120 mg/dL است (در محدوده نرمال). برای صبحانه که شامل 2 کف دست نان (~60 گرم کربوهیدرات) است، با استفاده از نسبتش، دوز انسولین را محاسبه و با قلم انسولین تزریق می‌کند.
• زنگ ورزش: او می‌داند ورزش قند خون را پایین می‌آورد. قبل از ورزش، قندش را چک می‌کند (180) و یک میوه کوچک می‌خورد تا از افت قند جلوگیری کند.
• ناهار در مدرسه: علی یاد گرفته که مقدار برنج و نان غذایش را تخمین بزند. قبل از خوردن ناهار، دوباره قند می‌گیرد و انسولین تزریق می‌کند.
• بعد از مدرسه: احساس لرزش و عرق کردن می‌کند (علائم هایپوگلیسمی¹¹ یا افت قند). سریع قندش را اندازه می‌گیرد: 70 mg/dL. بلافاصله 3 حبه قند می‌خورد. 15 دقیقه بعد دوباره تست می‌کند تا مطمئن شود قندش به محدوده ایمن بازگشته است.
• شب: قبل از خواب قندش را چک می‌کند و بر اساس عدد، ممکن است یک میان‌وعده کوچک بخورد یا انسولین کنداثر قبل از خوابش را تزریق کند.

همانطور که می‌بینید، مدیریت دیابت نوع یک نیازمند آموزش، نظم و خودمراقبتی است. امروزه فناوری‌هایی مانند پمپ انسولین و سیستم‌های نظارت پیوسته این کار را آسان‌تر کرده‌اند.

پرسش‌های مهم و باورهای نادرست

پاورقی

¹خودایمنی (Autoimmune): وضعیتی که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم خود حمله می‌کند.
²انسولین (Insulin): هورمونی که توسط لوزالمعده تولید می‌شود و به سلول‌ها اجازه می‌دهد گلوکز را از خون جذب و به انرژی تبدیل کنند.
³لوزالمعده (Pancreas): یک عضو غده‌ای در پشت معده که آنزیم‌های گوارشی و هورمون‌هایی مثل انسولین را ترشح می‌کند.
⁴گلوکز (Glucose): یک قند ساده که منبع اصلی انرژی برای سلول‌های بدن است.
⁵جزایر لانگرهانس (Islets of Langerhans): بخشی از لوزالمعده که حاوی سلول‌های بتا (تولیدکننده انسولین) و دیگر سلول‌های هورمونی است.
⁶هایپرگلیسمی (Hyperglycemia): وضعیتی که در آن سطح گلوکز خون به طور غیرطبیعی بالا است.
⁷کتواسیدوز دیابتی (Diabetic Ketoacidosis - DKA): یک عارضه جدی و خطرناک ناشی از کمبود شدید انسولین که در آن بدن شروع به تولید اجسام کتونی اسیدی می‌کند.
⁸سیستم نظارت پیوسته (Continuous Glucose Monitor - CGM): دستگاهی که با یک حسگر زیرپوستی، سطح قند خون را به طور مداوم و هر چند دقیقه یکبار اندازه‌گیری و گزارش می‌دهد.
⁹شمارش کربوهیدرات (Carbohydrate Counting): روشی برای پیگیری مقدار کربوهیدرات مصرفی در غذاها و تنقلات تا بتوان دوز انسولین را دقیق‌تر تنظیم کرد.
¹⁰نسبت انسولین به کربوهیدرات (Insulin-to-Carbohydrate Ratio - ICR): نشان می‌دهد به ازای هر واحد انسولین سریع‌الاثر، بدن چند گرم کربوهیدرات را می‌تواند پردازش کند.
¹¹هایپوگلیسمی (Hypoglycemia): وضعیتی که در آن سطح گلوکز خون به طور غیرطبیعی پایین است (معمولاً زیر 70 mg/dL).