اقدامات اولیه سکته قلبی: استراحت دادن، جلوگیری از حرکت و انتقال سریع به بیمارستان

اقدامات اولیه سکته قلبی: نجات جان در گرو دقیقه‌ها

سکته قلبی چیست و چرا زمان اهمیت حیاتی دارد؟

قلب مانند یک پمپ قوی خون را به تمام بدن می‌فرستد. برای این کار، خودش نیز نیاز به خون غنی از اکسیژن دارد که از طریق رگ‌های مخصوصی به نام شریان‌های کرونر² دریافت می‌کند. سکته قلبی یا انفارکتوس میوکارد³ زمانی رخ می‌دهد که یکی از این رگ‌ها به طور ناگهانی بسته شود. این انسداد معمولاً به دلیل لخته خون روی یک پلاک چربی (آترواسکلروز⁴) ایجاد می‌شود.

وقتی جریان خون قطع شود، بخشی از عضله قلب که توسط آن رگ تغذیه می‌شود، شروع به مرگ می‌کند. این فرآیند برخلاف تصور، آنی نیست و طی چند ساعت ادامه می‌یابد. درست مثل یک گیاه که اگر لوله آبش بسته شود، ابتدا پژمرده و سپس خشک می‌شود. هدف اصلی درماناصدارت> بازکردن سریع رگ مسدود شده است تا بتوان بخش بیشتری از عضله قلب را نجات داد.

هر دقیقه تأخیر به معنای مرگ سلول‌های بیشتر قلبی است. به همین دلیل است که به "دقایق طلایی" اشاره می‌شود. اقدامات اولیه صحیح، بیمار را در بهترین حالت ممکن به دست تیم پزشکی می‌رساند و برای درمان‌های پیشرفته‌تر مانند آنژیوپلاستی⁵ آماده می‌کند.

اقدامات اولیه، قدم به قدم: از تشخیص تا رسیدن آمبولانس

هنگام مواجهه با فردی که علائم سکته قلبی را دارد، خونسردی خود را حفظ کنید. شما ناجی هستید و هر حرکت شما مهم است. مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید:

۱. درخواست کمک: اولین و مهم‌ترین قدم است. فریاد بزنید تا اطرافیان کمک کنند. بلافاصله خودتان یا از کسی بخواهید با شماره ۱۱۵ تماس بگیرد. به اپراتور بگویید: "ظاهراً سکته قلبی است، لطفاً سریع آمبولانس بفرستید." محل دقیق را بیان کنید.

۲. استراحت مطلق (قطع هرگونه فعالیت): از بیمار بخواهید فوراً هر کاری که می‌کند (راه رفتن، صحبت کردن زیاد، مقاومت) را متوقف کند. هدف: کاهش بار کاری قلب. قلب آسیب‌دیده نیاز به استراحت دارد تا خون کمتری پمپاژ کند و در نتیجه نیازش به اکسیژن کمتر شود.

۳. وضعیت صحیح قرارگیری: بهترین حالت، نشسته یا نیمه‌نشسته با تکیه‌گاه راحت (مثلاً به دیوار یا مبل) است. زانوها می‌توانند خم باشند. این حالت نسبت به خوابیدن به پشت، بار کمتری به قلب وارد می‌کند و تنفس را راحت‌تر می‌کند. اگر بیمار تنگی نفس شدید دارد، حالت نشسته ترجیح دارد. اگر احساس ضعف یا غش دارد، او را به پشت بخوابانید و پاهایش را حدود ۲۰-۳۰ سانتیمتر بالا بیاورید تا خون بیشتری به مغز برسد.

۴. جلوگیری از حرکت غیرضروری: بیمار را وادار به راه رفتن نکنید. حتی حرکت برای بازکردن در یا جمع‌آوری وسایل شخصی ممنوع است. حرکت، نیاز قلب به اکسیژن را به شدت افزایش می‌دهد و می‌تواند لخته را جابجا کند یا آسیب را گسترش دهد. تا حد امکان کمترین حرکت را داشته باشد.

۵. آزادکردن لباس: اگر لباس تنگ مانند کراوات، کمربند یا دکمه‌های یقه بسته است، آنها را شل یا باز کنید تا تنفس راحت‌تر شود.

۶. دادن دارو (فقط در صورت تجویز قبلی و هوشیاری کامل): اگر بیمار از قبل توسط پزشک برای چنین شرایطی قرص زیرزبانی نیتروگلیسیرین⁶ دریافت کرده و دارو همراه دارد، می‌تواند آن را مصرف کند. اگر اولین بار است یا مطمئن نیستید، خودسرانه هیچ دارویی (حتی مسکن) ندهید. دادن یک قرص آسپرین⁷ (۳۲۵ میلی‌گرم) جویدنی به کاهش اندازه لخته کمک می‌کند، اما تنها در صورتی که بیمار به آن حساسیت ندارد و از قبل خونریزی فعال (مثل زخم معده) ندارد و حتماً به اپراتور ۱۱۵ اطلاع دهید.

۷. آماده‌سازی برای انتقال: در را باز بگذارید. پرونده پزشکی، داروها و کارت بیمه بیمار را آماده کنید. اگر بیمار هوشیاری خود را از دست داد و تنفس طبیعی داشت، او را در وضعیت بهبودی (به پهلو) قرار دهید. اگر نفس نمی‌کشد و پاسخ نمی‌دهد، فوراً احیای قلبی ریوی⁸ (CPR) را آغاز کنید.

انتقال سریع و ایمن: چرا آمبولانس بهتر از خودروی شخصی است؟

بسیاری فکر می‌کنند رساندن بیمار با خودروی شخصی سریع‌تر است. این یک تصور خطرناک است. در اینجا مزایای تماس با ۱۱۵ و انتقال با آمبولانس را می‌بینیم:

با تماس با ۱۱۵، شما بیمار را مستقیماً به دست سیستم درمانی زنجیره بقا¹⁰ می‌سپارید. این سیستم از تماس شما شروع می‌شود و تا انجام اقدامات پیشرفته در بیمارستان ادامه دارد. به یاد داشته باشید: "زمان برابر با عضله قلبی است." هر چه رگ مسدود شده سریع‌تر باز شود، مقدار بیشتری از عضله قلب نجات می‌یابد و فرد شانس بیشتری برای بازگشت به زندگی عادی دارد.

یک سناریوی عملی: اگر پدربزرگ در خانه علائم داشت چه می‌کنید؟

تصور کنید با پدربزرگتان (۶۵ ساله، سابقه فشار خون) در خانه نشسته‌اید. ناگهان از درد در وسط قفسه سینه و انتشار آن به بازوی چپ شکایت می‌کند، رنگش پریده و عرق سرد روی پیشانی‌اش نشسته است. شما:

۱. فریاد می‌زنید: "مامان، زود باش کمک کن! به نظر پدربزرگ حالش خوب نیست."

۲. به پدربزرگ دستور می‌دهید: "لطفاً همینجا روی مبل بنشینید و تکان نخورید. نفس‌های آرام بکشید." (استراحت و جلوگیری از حرکت).

۳. با ۱۱۵ تماس می‌گیرید: "سلام، مرد ۶۵ ساله‌ای با درد قفسه سینه و تعریق سرد داریم. آدرس ما ... است. لطفاً آمبولانس بفرستید."

۴. وضعیت را آماده می‌کنید: چند بالش پشت کمر پدربزرگ می‌گذارید تا راحت‌تر بنشیند. دکمه‌های پیراهنش را باز می‌کنید. در ورودی را باز می‌کنید.

۵. از او سؤال می‌کنید: "پدربزرگ، دکتر قبلاً بهتون قرص مخصوص برای درد سینه داده؟" اگر جواب مثبت بود و هوشیار بود، دارو را به او می‌دهید.

۶. تا رسیدن آمبولانس مراقبش هستید: صحبت‌های اطمینان‌بخش می‌کنید: "آمبولانس در راهه، نگران نباشید." نبض و تنفس او را زیر نظر می‌گیرید.

با این اقدامات ساده اما حیاتی، شما بار قلب پدربزرگ را کاهش داده‌اید و او را برای دریافت بهترین درمان در بیمارستان آماده کرده‌اید. این داستان می‌تواند برای هر فردی در خانواده اتفاق بیفتد.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

¹ سکته قلبی (Heart Attack): یا انفارکتوس میوکارد، به معنای مرگ بخشی از عضله قلب به دلیل قطع جریان خون.
² شریان‌های کرونر (Coronary Arteries): رگ‌های خونی که خون را به عضله قلب می‌رسانند.
³ انفارکتوس میوکارد (Myocardial Infarction): اصطلاح پزشکی برای سکته قلبی.
⁴ آترواسکلروز (Atherosclerosis): بیماری که در آن پلاک‌های چربی در دیواره رگ‌ها رسوب می‌کنند و باعث تنگی می‌شوند.
⁵ آنژیوپلاستی (Angioplasty): یک روش درمانی برای بازکردن رگ مسدود شده قلب با استفاده از یک بادکنک کوچک و معمولاً یک استنت (فنر).
⁶ نیتروگلیسیرین (Nitroglycerin): دارویی که باعث گشادشدن رگ‌های خونی قلب می‌شود و درد قلبی را سریعاً کاهش می‌دهد.
⁷ آسپرین (Aspirin): دارویی که از تجمع بیشتر پلاکت‌ها و بزرگ شدن لخته جلوگیری می‌کند.
⁸ احیای قلبی ریوی (Cardiopulmonary Resuscitation - CPR): مجموعه اقدامات فوری برای حفظ جریان خون و اکسیژن در بدن فردی که دچار ایست قلبی-تنفسی شده است.
⁹ دفیبریلاتور (Defibrillator): دستگاهی که شوک الکتریکی کنترل‌شده به قلب می‌دهد تا ریتم طبیعی آن را بازگرداند.
¹⁰ زنجیره بقا (Chain of Survival): مجموعه‌ای از مراحل به هم پیوسته که شانس زنده ماندن در ایست قلبی را افزایش می‌دهد.