فشار خون: نیرویی که خون به دیواره رگها وارد میکند
فشار خون چیست و چگونه ایجاد میشود؟
برای درک فشار خون، ابتدا باید سیستم گردش خون2 را مانند یک شبکهٔ لولهکشی در نظر بگیریم. قلب همانند یک پمپ قوی، خون را به داخل این لولهها (رگهای خونی) میفرستد. وقتی خون از قلب به بیرون رانده میشود، به دیوارهٔ رگها نیرو وارد میکند. به این نیرو فشار خون میگویند.
مثال ساده: اگر با شلنگ به دیوار آب بپاشید، آب با نیرویی به دیوار برخورد میکند. اگر شیر آب را بیشتر باز کنید (مثل ضربان قویتر قلب) یا نوک شلنگ را باریکتر کنید (مانند رگهای تنگ)، نیروی وارده به دیوار افزایش مییابد. فشار خون در بدن ما نیز بهطور مشابه تحت تأثیر قدرت پمپاژ قلب و وضعیت رگهای خونی است.
اعداد فشار خون: راز دو عدد روی دستگاه سنجش
وقتی فشار خون را اندازه میگیریم، نتیجه به صورت دو عدد مانند 120/80 گزارش میشود. این دو عدد دو مرحلهٔ مختلف از چرخهٔ ضربان قلب را نشان میدهند.
| عدد | نام | معنی و مرحلهٔ قلبی | محدودهٔ طبیعی (میلیمتر جیوه) |
|---|---|---|---|
| عدد بالا (120 در مثال) | فشار سیستولیک3 | فشار در لحظهای که قلب منقبض میشود و خون را با حداکثر نیرو به سرخرگ آئورت4 میفرستد. | 90-120 |
| عدد پایین (80 در مثال) | فشار دیاستولیک5 | فشار در لحظهای که قلب شل و در حال استراحت و پر شدن از خون است. این فشار نشاندهندهٔ مقاومت رگهای کوچک است. | 60-80 |
| واحد اندازهگیری فشار خون | میلیمتر جیوه (mmHg)6 | ||
دستهبندی فشار خون از طبیعی تا پرخطر
بر اساس اعداد اندازهگیری شده، فشار خون افراد را در چند دسته قرار میدهند. این دستهبندی مانند چراغ راهنمایی است: سبز (طبیعی)، زرد (احتیاط) و قرمز (خطر).
| دسته | فشار سیستولیک (عدد بالا) | فشار دیاستولیک (عدد پایین) | وضعیت |
|---|---|---|---|
| طبیعی | کمتر از 120 | و کمتر از 80 | مطلوب |
| افزایش یافته | 120-129 | و کمتر از 80 | هشدار |
| پرفشاری خون مرحله ۱ | 130-139 | یا 80-89 | خطر متوسط |
| پرفشاری خون مرحله ۲ | 140 یا بیشتر | یا 90 یا بیشتر | خطر بالا |
اندازهگیری فشار خون: از گوشی پزشک تا دستگاه دیجیتال
روش صحیح اندازهگیری فشار خون برای دریافت عدد دقیق بسیار مهم است. رایجترین روش، استفاده از دستگاه فشارسنج7 است که یک کاف (بازوبند) دارد که دور بازو بسته میشود.
مراحل سادهٔ اندازهگیری با دستگاه دیجیتال:
۱. حداقل 5 دقیقه در آرامش و به پشت تکیه داده بنشینید.
۲. کاف را روی بازوی برهنه، همسطح قلب ببندید.
۳. دکمهٔ شروع را فشار دهید. دستگاه بهطور خودکار کاف را باد میکند و سپس آرام باد آن را خالی میکند.
۴. اعداد روی نمایشگر را بخوانید: عدد بالا (سیستولیک) و عدد پایین (دیاستولیک).
مثال عملی: اگر پس از اندازهگیری، صفحهٔ دستگاه اعداد 118/76 را نشان دهد، یعنی فشار سیستولیک 118 و فشار دیاستولیک 76 میلیمتر جیوه است که در محدودهٔ طبیعی قرار دارد.
چه عواملی بر فشار خون ما تأثیر میگذارند؟
فشار خون ثابت نیست و تحت تأثیر عوامل مختلفی در طول روز تغییر میکند. این عوامل به دو دستهٔ کنترلناپذیر و کنترلپذیر تقسیم میشوند.
| نوع عامل | مثالها | تأثیر کلی |
|---|---|---|
| کنترلناپذیر | سن، ژنتیک و سابقهٔ خانوادگی، جنسیت (مردان در خطر بیشتر) | با افزایش سن، احتمال بالا رفتن فشار خون افزایش مییابد. |
| کنترلپذیر (سبک زندگی) | رژیم غذایی پرنمک و چرب | افزایش فشار |
| کمتحرکی و نداشتن ورزش | افزایش فشار | |
| استرس و اضطراب شدید | افزایش موقت | |
| ورزش منظم و رژیم سالم | کاهش/کنترل فشار |
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. این یک باور غلط و خطرناک است. فشار خون بالا اغلب «قاتل خاموش» نامیده میشود، زیرا ممکن است برای سالها بدون هیچ علامتی به بدن آسیب برساند. تنها راه تشخیص، اندازهگیری منظم است.
پاسخ: برعکس. ورزش منظم و متناسب (مانند پیادهروی سریع، شنا) یکی از بهترین راهها برای کنترل فشار خون است. البته افراد مبتلا باید نوع و شدت ورزش را با مشورت پزشک انتخاب کنند.
پاسخ: خیر. با افزایش چاقی، مصرف فستفود و زندگی کمتحرک، امروزه حتی نوجوانان و جوانان نیز ممکن است به فشار خون بالا یا مرز بالا مبتلا شوند. توجه به سبک زندگی سالم از سنین پایین ضروری است.
پاورقی
1 فشار خون: Blood Pressure (BP)
2 سیستم گردش خون: Circulatory System
3 فشار سیستولیک: Systolic Pressure (فشار در مرحله انقباض قلب)
4 سرخرگ آئورت: Aorta (اصلیترین و بزرگترین سرخرگ بدن که از قلب خارج میشود)
5 فشار دیاستولیک: Diastolic Pressure (فشار در مرحله استراحت و انبساط قلب)
6mmHg: Millimeters of Mercury (میلیمتر جیوه، واحد اندازهگیری فشار)
7 فشارسنج: Sphygmomanometer (دستگاه اندازهگیری فشار خون)
